W opinii publicznej zjawisko przemocy domowej jest poddane dużej stereotypizacji. Panują mity, że sprowadza się ono tylko do wyraźnego naruszania nietykalności fizycznej. Tymczasem przemoc ta może objawiać się na różne sposoby i z różnym natężeniem.
Czym jest przemoc w rodzinie?
W myśl art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, przemoc w rodzinie to „jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste” osób najbliższych (w rozumieniu art. 115 § 11 Kodeksu karnego), „w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą”.
Procedura Niebieskie Karty
Zgodnie ze wspomnianą ustawą, do działań na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie zostały zobowiązane: policja, jednostki organizacyjne pomocy społecznej, Gminne Komisje Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz jednostki oświaty i ochrony zdrowia (szerszą listę instytucji zajmujących się pomocą osobom doświadczającym przemocy znajdziemy [tutaj]). Każda z ww. instytucji ma możliwość założenia Niebieskiej Karty.
– Możliwość założenia, a tym samym wszczęcia procedury Niebieskie Karty, która skutkuje interdyscyplinarnym działaniem, mającym na celu z jednej strony monitorowanie sytuacji danej rodziny, a z drugiej strony udzielanie adekwatnej do sytuacji pomocy – wyjaśnia Sebastian Mazgaj, główny specjalista i koordynator zadań OIK z Tarnowskiego Ośrodka Interwencji Kryzysowej i Wsparcia Ofiar Przemocy.
Wiceminister rodziny, pracy i polityki społecznej Stanisław Szwed przypomina, że Niebieskie Karty funkcjonują od wielu lat.
– Oceny Niebieskiej Karty są różne. Na pewno potrzeba dokonać zmian w takim zakresie, aby była ona skuteczna, a nie powodowała jakiejś niepotrzebnej ingerencji w życie rodziny – wskazuje wiceszef MRPiPS zaznaczając, że procedura „może być oczywiście cofnięta, jeżeli sytuacja poprawi się czy unormuje”.
Jak dodaje, resort przygotowuje się też do zmiany ustawy o przemocy w rodzinie, nie wypracowano jednak jeszcze ostatecznych rozwiązań.
Z przygotowanej przez Najwyższą Izbę Kontroli informacji dotyczącej realizacji przez Policję procedury „Niebieskie Karty” w 2017 roku, wynika, że funkcjonariusze odnotowali wtedy „165770 sytuacji dotyczących poszczególnych rodzajów przemocy w rodzinie”, z czego najwięcej przypadków odnosiło się do przemocy psychicznej (ponad 77 tys.) i fizycznej (blisko 60 tys.). Przemoc ekonomiczna dotyczyła 1873 przypadków, a seksualna – 1230. Ponadto odnotowano 25,5 tys. sytuacji dopuszczenia się innego rodzaju przemocy niż już wymienione.
Rodzaje przemocy domowej
Specjaliści ze Stowarzyszenia „Niebieska Linia” działającego przy Ogólnopolskim Pogotowiu dla Ofiar Przemocy w Rodzinie, wskazują na pięć głównych rodzajów przemocy domowej.
- Przemoc fizyczna – to naruszenie nietykalności fizycznej. Może być nią popychanie, szarpanie, wszelkiego rodzaju uderzanie, kopanie itp.
- Przemoc psychiczna – charakteryzuje się przymusem i groźbami. To obrażanie, krzyczenie, oskarżanie, szantażowanie, grożenie, zastraszanie, ale także takie zachowania, jak lekceważenie czy ujawnianie tajemnic.
- Przemoc seksualna – objawia się naruszaniem czyjejś intymności, np. poprzez fizyczne lub psychiczne zmuszanie do aktywności seksualnej lub wykorzystywanie nieświadomości drugiej osoby do podjęcia z nią takiej aktywności. Jaskrawym przykładem tego rodzaju przemocy jest gwałt.
- Przemoc ekonomiczna – za taką uznaje się naruszenie własności. To m.in. pozbawianie lub ograniczanie środków, niszczenie własności, kradzież czy zmuszanie do spłacania długów, używanie bez zgody właściciela jego prywatnych rzeczy.
- Przemoc przez zaniedbanie – jest nią naruszenie obowiązku opieki nad osobą bliską, jak np. nieudzielenie pomocy w chorobie, pozbawienie odzienia czy schronienia, uniemożliwianie zaspokajania podstawowych potrzeb.
Ministerstwo Sprawiedliwości zwraca uwagę na rozróżnianie przemocy „gorącej” (wyraźne ataki słowne i fizyczne) oraz „chłodnej” (pozbawionej gwałtowności, mającej schemat realizowanego konsekwentnie scenariusza).
Przemoc bywa mylona z agresją. Zjawiska te odróżnia od siebie kwestia rozłożenia sił; przemoc stosuje osoba, która ma przewagę, w przypadku agresji istnieje ich wyrównanie.
Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie
W celu rozwiązywania problemów dotyczących przemocy w rodzinie Ministerstwo Sprawiedliwości realizuje Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2014-2020. Jego głównym celem jest „zwiększenie skuteczności przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz zmniejszenie skali tego zjawiska w Polsce”. Program ma za zadanie intensyfikować działania profilaktyczne w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, zwiększać dostępność i skuteczność ochrony oraz wsparcia osób dotkniętych taką przemocą, zwiększać skuteczność oddziaływań wobec osób stosujących przemoc w rodzinie, a także zwiększać poziom kompetencji przedstawicieli instytucji i podmiotów realizujących zadania z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie w celu podniesienia jakości i dostępności świadczonych usług.
Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2014-2020 można przeczytać [tutaj].
Gdzie szukać pomocy?
W każdym województwie znajdują się Specjalistyczne Ośrodki Wsparcia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie. Świadczą one najbardziej kompleksową formę pomocy. Placówki takie działają całodobowo. Można w nich otrzymać m.in. pomoc psychologiczną, medyczną, prawną, a przede wszystkim schronienie. Tworzą też indywidualne plany, w zależności od celów, jakie wyznaczy sobie osoba dotknięta przemocą – wskazuje Sebastian Mazgaj, pedagog i psychoterapeuta.
– Są czynne 24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu. O każdej porze dnia i nocy można się do nich zgłosić po pomoc. Takie placówki oferują też pomoc osobom na zasadzie pracy socjalnej, a więc taką pomoc w bieżącym funkcjonowaniu. Współpracują też z osobami doświadczającymi przemocy, tworząc indywidualne plany pomocy – tłumaczy.
Inną grupą jednostek pomocy społecznej, które zajmują się m.in. wsparciem osób doświadczających przemocy, są Ośrodki Interwencji Kryzysowej. To placówki o zasięgu powiatowym. Od Specjalistycznych Ośrodków Wsparcia różnią się tym, że pomoc w OIK jest rejonizowana, tzn. obejmuje swoim działaniem mieszkańców konkretnego powiatu – dodaje Sebastian Mazgaj.
– Ośrodki Interwencji Kryzysowej nie są już stricte ukierunkowane na przeciwdziałanie przemocy w rodzinie, ale takie zadania również posiadają – wyjaśnia.
Wykaz Specjalistycznych Ośrodków Wsparcia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie dla wszystkich województw udostępnia Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Można go sprawdzić [tutaj].
Darmową pomoc osobom dotkniętym przemocą, jej świadkom, ale i samym sprawcom oferuje m.in. Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie. [czytaj więcej] Funkcjonuje przy nim telefon zaufania „Niebieska Linia”, pod którym uzyskamy m.in. wsparcie psychologiczne i porady, jak poradzić sobie z sytuacją przemocy domowej. Linia jest ogólnopolska i całodobowa. Jej numer to: 800 12 00 02.
„Niebieska Linia” udostępnia ponadto spisy placówek pomagających ofiarom przemocy w rodzinie dla wszystkich województw. Można je pobrać [tutaj].
Mateusz Wójtowicz/Ostrzegamy.online