Z badań Głównego Urzędu Statystycznego z 2019 r. wynika, że tendencja spadkowa poziomu ubóstwa ekonomicznego w Polsce uległa zahamowaniu. Poziom ubóstwa skrajnego w 2018 roku wzrósł o około 1 p. proc. Problem dotyczy m.in. dzieci i młodzieży.
GUS, opierając się na wynikach badań budżetów gospodarstw domowych, co roku publikuje wskaźnik zasięgu ubóstwa ekonomicznego. Uwzględniane są w nim trzy granice: granica ubóstwa skrajnego, granica ubóstwa relatywnego oraz granica ubóstwa ustawowego. Przyczyny ubóstwa wśród społeczeństwa są różne, często zależą od wielu czynników jednocześnie. Najczęściej zróżnicowanie wynika z: aktywności ekonomicznej, wieku oraz poziomu wykształcenia członków gospodarstwa domowego.
Statystyki dotyczące zagrożenia ubóstwem wśród Polaków na tle mieszkańców innych państw europejskich prowadzi EUROSTAT. W 2017 roku Polska znajdowała się na 17 miejscu, a zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym było 19,5 proc. jej ludności.
Czym jest ubóstwo?
Powszechnie definiuje się ubóstwo jako stan niedostatku, który jest wynikiem niewystarczających dochodów na pokrycie podstawowych potrzeb. Ubóstwo skrajne definiuje się w odniesieniu do wskaźnika minimum egzystencji, czyli kwoty pozwalającej na niezbędne wydatki, których nie można odłożyć w czasie. Liczy się ją poprzez stworzenie tak zwanego koszyka i obejmuje wydatki na żywienie, mieszkanie, lekarstwa, ubrania oraz edukację. W 2018 roku granica ta dla gospodarstwa jednoosobowego wynosiła 595 zł, a dla czteroosobowego (2+2) – 1606 zł.
Oprócz ubóstwa skrajnego GUS podaje również granicę ubóstwa relatywnego oraz ustawowego. Relatywne związane jest z ogólną sytuacją ekonomiczną kraju i przyjmuje się, że występuje, gdy poziom wydatków gospodarstwa domowego jest niższy od połowy średnich wydatków w kraju. Natomiast o ubóstwie ustawowym możemy mówić, gdy wydatki w gospodarstwie domowym są poniżej poziomu dochodów ustawowych, które uprawniają do świadczeń z pomocy społecznej.
Źródło: GUS
Ubóstwo dzieci
Ubóstwo dotyka ludzi w każdym wieku, jednak jego skutki najdotkliwiej odczuwalne są wśród dzieci. Bieda pociąga za sobą negatywne konsekwencje społeczne i ekonomiczne, często wiąże się także z wykluczeniem społecznym oraz licznymi ograniczeniami, na przykład w dostępie do kultury, rekreacji i edukacji. W 2018 roku zasięg ubóstwa skrajnego wśród dzieci wzrósł o 1,3 p. proc. w stosunku do roku 2017.
Źródło: GUS
Jedną z organizacji zajmujących się pomocą dzieciom dotkniętym ubóstwem jest [Fundacja DOM Dbamy o Młodych]. Fundacja zapewnia nie tylko pomoc finansową i materialną, ale także wspiera w starcie w dorosłe życie poprzez szkolenia czy kursy. Jeżeli jest taka potrzeba, udziela pomocy psychologicznej, prawnej lub medycznej.
„Organizujemy cyklicznie szkolenia mające na celu podniesienie samooceny podopiecznych, a przede wszystkim udowodnienie im, że pochodzenie nie ma znaczenia, by zdobyć świat. Organizujemy również kursy wprowadzające w rynek pracy, by żadna rozmowa kwalifikacyjna nie była im straszna oraz żeby potencjalnego pracodawcę zaskoczyli swoją pewnością siebie i determinacją. Pośredniczymy również w znalezieniu pracy naszym podopiecznym oraz pomagamy w znalezieniu mieszkania. Mają od nas także zabezpieczanie finansowe, które ułatwia stawianie pierwszych samodzielnych kroków” – tłumaczy portalowi Ostrzegamy.online Marcela Zielińska, Event Manager Fundacji DOM Dbamy o Młodych.
Główną przyczyną ubóstwa wśród dzieci jest ubóstwo ich rodzin, które zależy m.in. od dochodu i pozycji na rynku pracy rodziców, stanu zdrowia członków rodziny, także środowiska społecznego oraz polityki rodzinnej i społecznej.
Ubóstwo niesie za sobą negatywne konsekwencje dla zdrowia dziecka. Powodem gorszego stanu zdrowia często są niedożywienie, złe warunki mieszkaniowe oraz niedostateczna higiena. Przekłada się to też na wyniki w nauce – w następstwie niedożywienia trudniej jest się skoncentrować. Życie w biedzie niesie za sobą także zagrożenie dla prawidłowej socjalizacji, gdyż dzieci często odrzucane są przez rówieśników z powodu wyróżniającego stroju, braku akcesoriów i przyborów szkolnych czy też braku pieniędzy na wycieczki szkolne. W przyszłości prowadzi to w oczywisty sposób do trudności w wyjściu z ubóstwa i znalezieniu pracy.
„Ubóstwo w dzieciństwie na pewno niesie za sobą duże konsekwencje w sferze psychicznej. Dzieci stają się antyspołeczne oraz bardziej bezradne w życiu dorosłym” – wyjaśnia Marcela Zielińska.
Świadczenia rodzinne
Świadczenia rodzinne mają na celu finansowe wsparcie rodzin z dziećmi i z osobami niepełnosprawnymi. Najważniejszym świadczeniem, w kontekście walki z ubóstwem, jest zasiłek rodzinny. W 2017 roku średnio miesięcznie pobierało go 1 119,2 tys. rodzin. Prawo do zasiłku przysługuje: rodzicom, opiekunom prawnym, opiekunom faktycznym dziecka oraz osobie uczącej się – pełnoletniej, niepozostającej na utrzymaniu rodziców w związku z ich śmiercią lub wyrokiem sądowym zasądzającym prawa do alimentów od rodziców. Wysokość zasiłku wynosi miesięcznie:
– 95,00 zł na dziecko w wieku do ukończenia 5 roku życia;
– 124,00 zł na dziecko w wieku powyżej 5 roku życia do ukończenia 18 roku życia;
– 135,00 zł na dziecko w wieku powyżej 18 roku życia do ukończenia 24 roku życia.
Przyznanie zasiłku rodzinnego zależy od spełnienia kryterium dochodowego. Przysługuje, gdy dochód rodziny na osobę lub dochód osoby uczącej się nie przekracza miesięcznie 674 zł. Gdy członkiem rodziny jest dziecko z orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o umiarkowanym albo znacznym stopniu niepełnosprawności, przeciętny miesięczny dochód nie może przekraczać 764 zł.
Do zasiłku rodzinnego wypłacane są różne dodatki, dostosowane do okoliczności, w jakich znajduje się rodzina. Według danych GUS z 2017 roku najczęściej pobierany był dodatek z tytułu wychowania dziecka w rodzinie wielodzietnej (25,5 proc. struktury dodatków do zasiłku). Następnie kolejno: dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego (17,8 proc.), z tytułu samotnego wychowania dziecka (15,3 proc.), z tytułu podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania (11,4 proc.), z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego (11,4 proc.), z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego (10 proc.), z tytułu urodzenia dziecka (8,6 proc.).
Świadczenia z Funduszu Alimentacyjnego
Na sytuację rodzin dotkniętych ubóstwem, oprócz świadczeń rodzinnych, wpływają także świadczenia z Funduszu Alimentacyjnego. Przyznawane są na podstawie Ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów i mają na celu pomoc dzieciom, których rodzice nie wywiązują się z obowiązku alimentacyjnego. Aby móc skorzystać ze świadczenia, muszą być spełnione dwa kryteria: stwierdzona bezskuteczność egzekucji alimentów (kiedy w okresie ostatnich dwóch miesięcy nie wyegzekwowano pełnej należności zaległych bądź bieżących alimentów) oraz kryterium dochodowe (dochód rodziny nie może przekraczać 725 zł na osobę). W 2017 roku z Funduszu Alimentacyjnego wypłacono 3,4 mln świadczeń. Świadczenie przysługuje w wysokości bieżąco ustalonych alimentów, jednak nie większej niż 500 zł miesięcznie.
Polski Komitet Europejskiej Sieci Przeciwdziałania Ubóstwu (EAPN)
[EAPN] powołany został 1 lutego 2007 roku, a jego celem jest między innymi monitorowanie i recenzowanie zadań państwa w sferze walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym oraz promowanie europejskich inicjatyw zmierzających do zmniejszenia ubóstwa.
„Ubóstwo jest globalnym problemem społecznym i publicznym o charakterze strukturalnym. Oznacza to, że wpływ jednostek na jego rozwiązanie jest co do zasady ograniczony. W opinii EAPN należy podkreślać, że ubóstwo jest problemem politycznym, ponieważ od decyzji politycznych rządów i organizacji międzynarodowych zależy skuteczność ograniczania tego problemu” – tłumaczy portalowi Ostrzegamy.online dr hab. Ryszard Szarfenberg, przewodniczący EAPN Polska.
Działalność Polskiego Komitetu polega także na promowaniu skutecznych działań przeciwko ubóstwu oraz wspieraniu strategii rozwoju oraz monitorowaniu ich realizacji. Bardzo ważna jest pomoc państwa, która realizowana jest poprzez odpowiednią politykę. Według eksperta pomoc dzieciom dotkniętym ubóstwem powinna polegać na zmniejszaniu ubóstwa rodziców i rekompensowaniu dzieciom szkód, które wyrządziło im życie w ubóstwie. Pierwsze zadanie należy do polityki gospodarczej, która m.in. powinna skupiać się na zwiększaniu zatrudnienia w rodzinach. Drugie zadanie należy do polityki społecznej, która powinna wspierać finansowo rodziny z dziećmi.
„Kluczowe jest, aby dzieci z biedniejszych rodzin korzystały z opieki i edukacji od najwcześniejszych lat. Z badań wynika, że właśnie te dzieci najbardziej korzystają z wczesnej opieki żłobkowej i przedszkolnej, a także zdrowotnej. Równocześnie pozostaje czas dla matek, aby podnosić kwalifikacje i szukać pracy, co może przyczynić się do zwiększenia dochodów rodziny i lepiej ochroni ją przed ubóstwem finansowym” – podkreśla dr hab. Ryszard Szarfenberg.
Krajowy Program Przeciwdziałania Ubóstwu i Wykluczeniu Społecznemu 2020
Z uwagi na problem ubóstwa Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej w sierpniu 2014 roku opublikowało Krajowy Program Przeciwdziałania Ubóstwu i Wykluczeniu Społecznemu. Głównym jego celem jest trwałe zmniejszenie liczby osób zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym o 1,5 mln osób oraz wzrost spójności społecznej. Założenie to ma być osiągnięte poprzez realizację celów operacyjnych wpisanych w program. Pierwszy z nich dotyczy ograniczenia wykluczenia dzieci i młodzieży poprzez zagwarantowanie rodzinom dostępu do usług społecznych, zwiększających szansę na aktywizację rodziców. Drugi ma związek ze stworzeniem dla młodzieży szansy wejścia na rynek pracy i tworzenia rodzin poprzez utworzenie systemu działań edukacyjnych, społecznych i zawodowych umożliwiających zdobycie odpowiednich kompetencji. Kolejny cel operacyjny to działanie na rzecz aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym i zawodowym środowisk zagrożonych wykluczeniem. Następny wiąże się z dążeniem do ustabilizowania pozycji rodzin poprzez stworzenie możliwości taniego wynajmu mieszkań. Ostatni, piąty cel operacyjny dotyczy seniorów i ma za zadanie zwiększenie ich bezpieczeństwa. Opiera się na zapewnieniu osobom starszym i niepełnosprawnym przyjaznych form opieki i aktywnego spędzania czasu. Więcej informacji na temat programu znajdziemy na [stronie] ministerstwa.
Program „Rodzina 500+” i świadczenie „Dobry Start”
Program ,,Rodzina 500+” realizowany przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, wszedł w życie 1 kwietnia 2016 roku. Polega na finansowym wsparciu rodziny, które jest realizowane poprzez świadczenie w wysokości 500 zł na każde dziecko do osiemnastego roku życia, bez względu na dochody uzyskane w rodzinie (do lipca 2019 roku świadczenie przysługiwało dla drugiego i kolejnych dzieci). Program ma trzy cele: wzrost liczby urodzeń, ograniczenie ubóstwa wśród dzieci oraz inwestycję w rodzinę. Aby otrzymać świadczenie należy złożyć wniosek o jego przyznanie online (przez portal Emp@tia lub PUE ZUS) bądź drogą tradycyjną – listownie lub w Miejskim/Gminnym Ośrodku Pomocy Społecznej. [czytaj więcej]
Świadczenie „Dobry Start” przyznawane jest raz do roku w wysokości 300 zł wszystkim uczniów rozpoczynających rok szkolny. Przysługuje na każde dziecko uczące się w szkole, do ukończenia przez nie dwudziestego roku życia, natomiast na dzieci niepełnosprawne do ukończenia dwudziestego czwartego roku życia. Aby otrzymać wsparcie, trzeba złożyć wniosek online (przez portal Emp@tia) lub tradycyjnie w formie papierowej w terminie od 1 lipca do 30 listopada. Więcej informacji na temat programu znajdziemy na [stronie] internetowej ministerstwa.
Co roku, 17 października obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Walki z Ubóstwem – znak solidarności z osobami najuboższymi. Jego celem jest zwrócenie uwagi na konieczność walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym.
Klaudia Nowakowska/Ostrzegamy.online