Z danych Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej wynika, że bezdomność w Polsce dotyka około 33,4 tys. osób. Przeprowadzone w 2017 roku badanie wykazało, że do jej głównych przyczyn należą eksmisje i konflikty rodzinne. 80 proc. osób bezdomnych to mężczyźni – podał resort.
„Bezdomność jest jedną z najbardziej dotkliwych, a jednocześnie najbardziej złożonych form wykluczenia społecznego. Dlatego ważne jest tworzenie nowatorskich metod wsparcia dla osób bezdomnych” – mówiła minister rodziny, pracy i polityki społecznej podczas cyklu Konferencji Regionalnych pt. „Pokonać bezdomność” w 2018 r.
Prezes Ogólnopolskiej Federacji na Rzecz Rozwiązywania Problemu Bezdomności Jakub Wilczek wskazuje, że statystyki ministerstwa – które co dwa lata prowadzi liczenie osób bezdomnych w Polsce – pokazują, że wydłuża się czas przebywania w bezdomności.
– Wzrasta odsetek osób, które w bezdomności przebywają długo, albo nawet bardzo długo, czyli powyżej 5, powyżej 10 lat. Natomiast coraz mniej jest osób, które doświadczają tej bezdomności krótkotrwale – podkreśla w rozmowie z portalem Ostrzegamy.online Jakub Wilczek.
Jak wynika z wykresu opublikowanego przez ministerstwo rodziny, ponad 25 proc. osób bezdomnych przebywa w bezdomności od 6 do 10 lat.
MRPiPS szacuje, że obecnie w Polsce jest ponad 30 tys. osób bezdomnych. Rzecznik Praw Obywatelskich dr Adam Bodnar stara się poprawić jakość bytu tych osób poprzez promowanie idei wprowadzenia Karty Praw Osób Bezdomnych. [czytaj więcej]
„Jedną z najważniejszych cech tego dokumentu jest to, że definiuje bezdomność jako chwilowy kryzys, a podstawowym zobowiązaniem miasta powinno być zapewnienie takiego wsparcia, by osoba mogła wyjść z bezdomności. Kartę Praw Osób Bezdomnych przygotowano w oparciu o doświadczenie polskich i europejskich organizacji pozarządowych, przeprowadzono też konsultacje z bezdomnymi” – tłumaczy Rzecznik Praw Obywatelskich.
Przyczyny bezdomności
Powodów bezdomności jest wiele. Wśród jej przyczyn są m.in.: rozpad rodziny, przemoc w rodzinie, uzależnienie od narkotyków, uzależnienie od alkoholu, bezrobocie czy powrót z zakładu karnego.
– Bardzo rzadko zastanawiamy się nad powodem tej bezdomności. Może ktoś rzeczywiście wskutek własnych głupot został osobą bezdomną, a może ktoś po prostu został okradziony – wskazuje psycholog społeczny Adam Budek.
Prezes Ogólnopolskiej Federacji na Rzecz Rozwiązywania Problemu Bezdomności zwraca uwagę, że przyczyny bezdomności są zawsze indywidualne.
– Mamy pewien stereotyp osoby bezdomnej – mężczyzny w średnim wieku, który najczęściej ma jakiś problem z alkoholem, ale nie zawsze ten stereotyp jest prawdziwy. Bardzo często to uzależnienie od alkoholu jest też wtórną pochodną jakiegoś innego problemu. Mówimy np. o rozbitych rodzinach, mówimy o zadłużeniach, eksmisjach w przypadku osób młodych bardzo często jest to nieudany start, samodzielność po pieczy zastępczej. Mówimy o kobietach z dziećmi doświadczających przemocy domowej, która również często kończy się ucieczką od partnera i znalezieniem się w jakiejś formie bezdomności – zauważa Jakub Wilczek.
Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w lutym 2017 r. przedstawiło wykaz miejsc przebywania osób bezdomnych. Placówki te to przede wszystkim: schroniska dla osób bezdomnych, noclegownie, zakłady karne, areszty śledcze, szpitale, hospicja, zakłady opiekuńczo-lecznicze, ogrzewalnie, ośrodki interwencji kryzysowej, izby wytrzeźwień i pogotowia socjalne.
Zdaniem resortu rodziny przyczynami bezdomności są m.in.: eksmisje, konflikty rodzinne, uzależnienia, bezrobocie, zły stan zdrowia, długi czy niepełnosprawność.
Kim są osoby bezdomne?
Jak podaje ministerstwo rodziny, według przepisów prawa „w Polsce osobą bezdomną jest osoba niezamieszkująca w lokalu mieszkalnym w rozumieniu przepisów o najmie lokali mieszkalnych oraz nigdzie niezameldowana na pobyt stały w rozumieniu przepisów o ewidencji ludności i dowodach osobistych”.
Adam Budek w rozmowie z portalem Ostrzegamy.online zwraca uwagę, że osoby bezdomne czują się wykluczone.
– Zwykle, gdy widzimy osobę bezdomną – przykro mi to powiedzieć, ale pierwsze skojarzenia, jakie nam się nasuwają to przysłowiowy „menel”, „pijak”, „hazardzista”, który wszystko przegrał – stwierdza Adam Budek, dodając, że nie zawsze tak jest.
Jakub Wilczek podkreśla, że każda osoba bezdomna niesie za sobą bagaż wielu różnych problemów, który trudno jest określić jednym słowem i wskazać jedną przyczynę bezdomności.
– Do każdej osoby bezdomnej trzeba podejść indywidualnie, rozpoznać te problemy, których doświadcza, i postarać się rozwiązać je wszystkie tak, żeby mogła powrócić na łono społeczeństwa – wskazuje prezes Ogólnopolskiej Federacji na Rzecz Rozwiązywania Problemu Bezdomności.
Jak pomóc osobom bezdomnym?
Wydział Prasowy Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej zaznacza, że „zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, udzielenie schronienia, zapewnienie posiłku oraz niezbędnego ubrania osobom tego pozbawionym, należy do zadań własnych gminy o charakterze obowiązkowym”. Szefowa resortu wspiera samorządy w realizacji ich ustawowego zadania, m.in. poprzez program „Pokonać bezdomność”. To program pomocy osobom bezdomnym.
„Inicjatywa ma charakter uzupełniający wobec środków przekazywanych przez samorządy gmin oraz ma za zadanie wspierać finansowo realizację najlepszych projektów ukierunkowanych na przeciwdziałanie bezdomności i pomoc osobom bezdomnym. Głównym celem Programu jest inspirowanie i wspieranie działań nakierowanych na przeciwdziałanie i rozwiązywanie problemu bezdomności” – odpowiada portalowi Ostrzegamy.online Wydział Prasowy MPRiPS. [więcej informacji]
Istnieje wiele fundacji oraz jadłodajni, świadczących pomoc dla osób bezdomnych. Jednym z takich miejsc jest Dom bł. Aniceta. Cały czas powstają nowe miejsca, gdzie osoby bezdomne mogą otrzymać pomoc – zaznacza Karolina Lewczuk z Fundacji Kapucyńskiej im. bł. Aniceta Koplińskiego w Warszawie.
– Otworzyliśmy nowe miejsce, które nazywa się Dom bł. Aniceta. Organizacyjnie odpowiadają za to bracia i Towarzystwo Charytatywne im. Ojca Pio, ale fundacja także się w to włącza. Posiłki – porcje zupy – wydawane są w Domu bł. Aniceta Jałmużnika, za które odpowiedzialni są bracia kapucyni. Wszystko jest w jednym budynku. Każdy codziennie może się zgłaszać po ten ciepły posiłek. Codziennie, od poniedziałku do niedzieli – od 11:30 – w każde święta, w każdy weekend jest ta zupa – mówi Karolina Lewczuk w rozmowie z portalem Ostrzegamy.online.
Organizacje społeczne w Polsce świadczą też szereg spotkań dla osób bezdomnych i samotnych, by te miały gdzie i z kim spędzić czas.
– Organizujemy takie spotkania popołudniowe: w środę, w czwartek i w piątek. W środę i w czwartek od 18.00, a w piątek od 13:45. Mamy spotkania dla osób bezdomnych i tam częstujemy je kawą, herbatą, kanapkami albo czymś ciepłym do jedzenia. To zależy od tego, co uda nam się kupić, jakie jedzenie otrzymać. W środę mamy „spotkania z kulturą”. Wtedy albo oglądamy jakiś film, albo zapraszamy gości, aktorów, muzyków i mamy spotkania z bezdomnymi. W czwartki mamy liturgię słowa, też od 18.00, dla osób bezdomnych i razem się modlimy. A w piątki mamy manufakturę, czyli razem robimy różańce albo jakieś drobne przedmioty, które później sprzedajemy lub dajemy je jako prezenty – opowiada Karolina Lewczuk.
W fundacjach i ośrodkach pomocowych dla osób bezdomnych są dyżury, gdzie w wybrane dni w tygodniu pomocą służą lekarz bądź pielęgniarki. Wszystko polega na współpracy między organizacjami pomagającymi osobom bezdomnym.
Pracownik Fundacji Kapucyńskiej zwraca uwagę, że jeśli Fundacja posiada pewne informacje o danej osobie, a ona jest chętna do tego, by rozmawiać, to łatwiej znaleźć dla niej możliwości pomocy. Do każdej osoby należy podchodzić indywidualnie i starać się ją zrozumieć – zaznacza.
Psycholog społeczny Adam Budek wskazuje, że wybrane organizacje w dużym stopniu wspomagają osoby bezdomne.
– Osoby bezdomne tak naprawdę – w mojej prywatnej ocenie – mają pomoc tylko i wyłącznie w organizacjach, bo tak po prostu na ulicy raczej nie mają dużego wsparcia – stwierdza Adam Budek.
Karolina Lewczuk podkreśla, że do Fundacji Kapucyńskiej przychodzi bardzo wiele osób.
– W niedzielę (9.12.2018 r. – red.) było ok. 300 osób. Wydano ponad 340 porcji zupy. Spośród tych osób, część jest zainteresowana także inną pomocą, ale mało jest takich, które rzeczywiście są gotowe na to, żeby próbować zacząć żyć inaczej – tłumaczy.
Fundacja Kapucyńska im. bł. Aniceta Koplińskiego nie ma noclegowni, jednak jeśli ktoś się zgłosi, pracownicy chętnie służą pomocą i udzielają wszelkich informacji osobom bezdomnym.
– Mamy magazyn odzieżowy, który jest czynny trzy razy w tygodniu i tam można otrzymać odzież, ciepłe koce. (…) Jeśli podchodzimy indywidualnie do każdej osoby, to wtedy jest możliwość, żeby dowiedzieć się, jaka jest sytuacja, bo często te sytuacje są bardzo skomplikowane. Indywidualnie podchodzimy do danej osoby i próbujemy jej pomóc – dodaje Karolina Lewczuk.
Jakub Wilczek zwraca uwagę, iż długotrwałe przebywanie w bezdomności – czy na ulicy, czy w placówkach zbiorowego zamieszkania – powoduje poważne zmiany w funkcjonowaniu, które odbijają się negatywnie, kiedy dana osoba chce się usamodzielnić.
– Bardzo często zdarza się tak, że osoba, która wychodzi ze schroniska wprost na mieszkanie socjalne i w tym mieszkaniu nie ma zapewnionego żadnego wsparcia czy to psychologa, czy asystenta, czy jeszcze innych specjalistów, to wraca po prostu do tego schroniska. Potrzebujemy takich rozwiązań mieszkaniowych, które ułatwiałyby osobom bezdomnym wchodzenie w normalne funkcjonowanie w społeczności – mówi prezes Ogólnopolskiej Federacji na rzecz Rozwiązywania Problemu Bezdomności.
Najważniejszą i pierwszą pomocą dla osób bezdomnych jest przede wszystkim ciepły posiłek, gorąca herbata czy chwila rozmowy. Często osoby bezdomne nie opowiadają zbyt wiele o sobie oraz zwyczajnie wstydzą się poprosić o pomoc.
Modele rozwiązywania problemu bezdomności
Wydział prasowy resortu rodziny informuje, że „w Polsce rozwiązania systemowe oraz dostępne formy w zakresie pomocy osobom bezdomnym określa ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, w tym między innymi art. 48a niniejszej ustawy, zgodnie z którym udzielenie schronienia następuje przez przyznanie tymczasowego miejsca w noclegowni, schronisku dla osób bezdomnych, schronisku dla osób bezdomnych z usługami opiekuńczymi oraz w ogrzewalni”.
To model oparty przede wszystkim o rozwiązania placówkowe – zwraca uwagę Jakub Wilczek.
– O schroniska czy noclegownie dla osób bezdomnych. Jest to o tyle dobre, że tak naprawdę posiadamy bardzo rozległą sieć tych placówek dla osób bezdomnych i dobrze potrafimy radzić sobie z interwencją wobec osób bezdomnych. Jesteśmy w stanie zagwarantować, że nie ucierpi ich zdrowie i życie – wyjaśnia Jakub Wilczek.
W związku z radzeniem sobie z problemem bezdomności, pojawia się potrzeba wdrażania rozwiązań mieszkaniowych przeznaczonych dla osób bezdomnych, czyli gwarancji tego, by osoby takie były w stanie wyjść z placówki.
– Nie chodzi tylko i wyłącznie o dostęp do mieszkań komunalnych czy socjalnych, ale tak naprawdę o rozwiązania pomostowe, które będą pomagały tym osobom odnaleźć się tak naprawdę w tym niezależnym zamieszkaniu, w tym niezależnym życiu, w zintegrowaniu się ze społecznością i w normalnym funkcjonowaniu w tej społeczności – tłumaczy prezes Ogólnopolskiej Federacji na Rzecz Rozwiązywania Problemu Bezdomności.
Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej przypomina, że 29 listopada 2018 r. odbyła się Konferencja Centralna „Pokonać bezdomność”, której celem było „stworzenie okazji do poznania nowatorskich i skutecznych rozwiązań w zakresie wsparcia osób w kryzysie bezdomności”. [czytaj więcej]
„Innowacyjność ma poprawić skuteczność naszego oddziaływania (…). To, co jest w praktyce wypracowywane ma znacznie większą wartość niż poziom finasowania tych programów” – oceniała minister podczas konferencji.
Szefowa resortu rodziny akcentowała, iż bezdomność jest najtrudniejszym do rozwiązania problemem polityki społecznej. Biuro ministerialne podkreśla, że przeciwdziałanie bezdomności jest bardzo złożone i wykracza poza kompetencje MRPiPS.
„Bezdomność powinna być postrzegana jako szerszy problem polityki społecznej – nie tylko pomocy społecznej – i znajdować się również w kompetencji innych resortów poprzez przypisanie im ustawowo zadań (tj. mieszkalnictwo, ochrona zdrowia, dostęp do usług i praw obywatelskich, czy kwestie związane z konfliktami z prawem)” – podaje Wydział Prasowy ministerstwa.
Gdzie znaleźć pomoc dla osób bezdomnych ?
Rządowe Centrum Bezpieczeństwa udostępnia [listę] numerów telefonów dla każdego województwa w Polsce. Dzwoniąc pod wskazany numer uzyskamy informacje na temat pomocy osobom bezdomnym.
Na stronie Miejskich Ośrodków Pomocy Społecznej, w każdym mieście w Polsce, umieszczony jest wykaz placówek wspierających osoby bezdomne. Pomoc, jaką oferują MOPS to m.in.: telefony zaufania, poradnie, wykazy ośrodków wspierających osoby bezdomne oraz ofiary przemocy i spisy Placówek Opiekuńczo-Wychowawczych Wsparcia Dziennego. [zobacz przykład]
Na stronie każdego z urzędów wojewódzkich w Polsce znajdziemy wykaz placówek, świadczących pomoc osobom bezdomnym. [zobacz przykład]
Jednym z obowiązków każdej gminy jest udzielenie schronienia, zapewnienie posiłku oraz niezbędnego ubrania osobom, które tego potrzebują.
Działania prewencyjne policjantów, w celu zapewnienia bezpieczeństwa osobom bezdomnym, samotnym i bezradnym, podejmowane są każdego roku wraz z nastaniem okresu jesienno-zimowego – wskazuje portalowi Ostrzegamy.online mł. asp. Antoni Rzeczkowski z biura prasowego Komendy Głównej Policji.
„Z uwagi na ryzyko wychłodzenia czy zamarznięcia, policja podejmuje szereg inicjatyw w celu wyeliminowania wydarzeń w obszarze zgonów osób bezdomnych, spowodowanych wychłodzeniem organizmu. Zwracamy szczególną uwagę na problemy osób nieporadnych życiowo czy znajdujących się w okolicznościach zagrażających ich życiu i zdrowiu, w tym osób bezdomnych oraz osób będących pod wpływem alkoholu” – podkreśla mł. asp. Antoni Rzeczkowski.
Patrole policji dokonują w okresie jesienno-zimowym kontroli miejsc, w których gromadzą się i mogą przebywać osoby bezdomne.
„To opuszczone budynki mieszkalne, ogródki działkowe, altanki, dworce, klatki schodowe, kanały ciepłownicze, itp. Wskazać należy, iż w przypadku ujawnienia osób przebywających w tych miejscach, policja oraz inne współpracujące z nią służby (szczególnie straż gminna/miejska), doprowadzają te osoby do noclegowni, schronisk dla bezdomnych lub innych miejsc, w których mogą one otrzymać niezbędną pomoc” – zaznacza mł. asp. Antoni Rzeczkowski.
Karolina Gierat/Ostrzegamy.online