Państwo Polskie zapewnia młodym rodzinom udogodnienia związane z opieką nad dzieckiem. Są nimi m.in. urlopy rodzicielskie. Obecnie rodzice mogą skorzystać m.in. z urlopu macierzyńskiego, „tacierzyńskiego”, ojcowskiego i wychowawczego. Komu, jak i na ile czasu przysługują poszczególne wolne dni? Odpowiadamy.
Powinność pracodawcy
Pracodawca jest zobowiązany do udzielenia urlopów rodzicielskich ojcu lub matce, jeśli ci dopełnili związanych z tym formalności (są zatrudnieni na podstawie konkretnych umów o pracę i złożyli odpowiednie wnioski we właściwym czasie). Jak podaje Ministerstwo Cyfryzacji na swojej stronie, jeśli dana osoba korzysta z jednego z urlopów rodzicielskich, „pracodawca nie może jej zwolnić (nie może dać wypowiedzenia ani rozwiązać umowy). Jeśli ogłosi upadłość lub likwidację miejsca pracy — wyjątkowo może to zrobić”.
Macierzyński
„Kobieta, która urodziła dziecko w czasie pozostawania w stosunku pracy, jest uprawniona do urlopu macierzyńskiego. Zgodnie z art. 1831 § 2 Kodeksu pracy pierwszym dniem urlopu macierzyńskiego jest dzień porodu (jeżeli pracownica nie korzystała z maksymalnie 6 tygodniowej części urlopu macierzyńskiego przed przewidywaną datą porodu). W takim przypadku nie jest konieczne występowanie do pracodawcy z wnioskiem o udzielenie urlopu macierzyńskiego, bo rozpoczyna się on z mocy prawa z dniem porodu” – wyjaśnia portalowi Ostrzegamy.online wydział prasowy Biura Promocji Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.
Całość urlopu macierzyńskiego przy urodzeniu jednego dziecka wynosi 20 tygodni. Matka może wykorzystać część wolnego na 6 tygodni przed przewidywaną datą porodu. Skorzystanie z urlopu macierzyńskiego przez kobietę jest obowiązkiem. Młoda matka musi wziąć wolne od pracy przez minimum 14 tygodni po urodzeniu dziecka. Z pozostałego czasu urlopu może zrezygnować w dwóch przypadkach: „gdy pozostałą część urlopu macierzyńskiego wykorzysta pracownik – ojciec wychowujący dziecko, lub gdy przez okres odpowiadający okresowi, który pozostał do końca urlopu macierzyńskiego, osobistą opiekę nad dzieckiem będzie sprawował ubezpieczony – ojciec dziecka, który w celu sprawowania tej opieki przerwał działalność zarobkową” – informuje Kodeks pracy. Aby wrócić szybciej do wykonywania zawodu, matka musi złożyć wniosek u „pracodawcy w terminie nie krótszym niż 21 dni przed przystąpieniem do pracy”.
Całościowy wymiar dni wolnych od pracy dla matki jest zależny od ilości dzieci urodzonych w trakcie jednego porodu. Kodeks pracy w ustawie z 24 lipca 2015 r. podaje maksymalny wymiar macierzyńskiego następująco:
- 20 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie;
- 31 tygodni – w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie;
- 33 tygodni – w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie;
- 35 tygodni – w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie;
- 37 tygodni – w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie.
Sprawa ma się nieco inaczej w przypadku adopcji dziecka. Pracownik, który przyjął dziecko na wychowanie, może skorzystać z urlopu macierzyńskiego w wymiarze:
- 20 tygodni w przypadku przyjęcia jednego dziecka;
- 31 tygodni w przypadku jednoczesnego przyjęcia dwojga dzieci;
- 33 tygodni w przypadku jednoczesnego przyjęcia trojga dzieci;
- 35 tygodni w przypadku jednoczesnego przyjęcia czworga dzieci;
- 37 tygodni w przypadku jednoczesnego przyjęcia pięciorga i więcej dzieci.
Rodzic może skorzystać z urlopu „nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10 roku życia” – podaje Państwowa Inspekcja Pracy w Informatorze dla kobiet w ciąży.
Tacierzyński
Urlop tacierzyński to określenie dni wolnych od pracy, które może dostać ojciec dziecka z urlopu macierzyńskiego. Gdy kobieta wykorzysta minimum 14 tygodni urlopu macierzyńskiego, może odstąpić pozostałe 6 tygodni ojcu dziecka.
Aby mężczyzna mógł skorzystać z urlopu tacierzyńskiego, ubezpieczona matka dziecka musi wystawić „oświadczenie, od kiedy ojciec dziecka będzie korzystał z uprawnień do zasiłku macierzyńskiego”, uzyskać „zaświadczenie pracodawcy o dacie zaprzestania przez pracownicę korzystania z urlopu macierzyńskiego – w przypadku pracownicy, której zasiłek macierzyński jest wypłacany przez ZUS”, a w przypadku, gdy matka nie jest pracownicą pisemny „wniosek ubezpieczonej zawierający datę, od której rezygnuje z pobierania zasiłku” – podaje na swojej stronie internetowej Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
Natomiast ojciec dziecka powinien złożyć „odpis skrócony aktu urodzenia dziecka; do ustalenia prawa do zasiłku i jego wypłaty może być przyjęta kopia tego dokumentu potwierdzona za zgodność z oryginałem przez płatnika składek albo ZUS oraz zaświadczenie płatnika zasiłku o okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego przez ubezpieczoną matkę dziecka, o okresie przysługującego jej zasiłku macierzyńskiego oraz o stawce procentowej, w jakiej zasiłek macierzyński przysługiwał ubezpieczonej matce dziecka, zawierające imię, nazwisko i numer PESEL ubezpieczonej matki dziecka albo serię i numer dokumentu stwierdzającego tożsamość, jeżeli nie nadano numeru PESEL”.
Ojcowski
Ojciec dziecka ma prawo do skorzystania z dodatkowego urlopu ojcowskiego. Maksymalny czas dni wolnych od pracy w tym przypadku wynosi 2 tygodnie. Członkowie Wydziału Promocji Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej mówią, że mężczyzna może wykorzystać urlop do 24. miesiąca życia dziecka. Długość tego urlopu nie zmienia się wraz z liczbą dzieci urodzonych podczas jednego porodu, jak to jest w przypadku urlopu macierzyńskiego.
Urlop ojcowski nie jest zależny od matki dziecka. Jeśli więc ta nie korzysta z urlopu macierzyńskiego, dlatego że np. nie jest zatrudniona, ojcowskie wolne dni od pracy nadal przysługują mężczyźnie.
Mężczyźnie przebywającemu na urlopie ojcowskim przysługuje prawo do zasiłku takiego jak przy urlopie macierzyńskim – podaje Kodeks pracy.
Rodzicielski
Po skończeniu urlopu macierzyńskiego matka i ojciec mogą skorzystać z tzw. urlopu rodzicielskiego. Łączna długość dni wolnych od pracy w ramach tego urlopu to 32 tygodnie w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie i 34 tygodnie, gdy przy porodzie urodzi się więcej dzieci.
„Rodzice pozostający w stosunku pracy mogą podzielić się tym urlopem według swoich potrzeb” – informuje Wydział Promocji MRPiPS.
Aby uzyskać urlop rodzicielski, należy złożyć pisemny wniosek do pracodawcy najpóźniej na 21 dni przed planowanym rozpoczęciem dni wolnych. Jak informuje na swojej stronie Polskie Centrum Kadrowo Płacowe urlop można rozłożyć „w (czterech) częściach, nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia”.
Wychowawczy
Ten rodzaj urlopu przysługuje pracownikowi, który był zatrudniony na co najmniej 6 miesięcy na podstawie umowy o pracę. Jak zawiadamia Państwowa inspekcja Pracy „wymiar urlopu wychowawczego wynosi do 36 miesięcy. Urlop jest udzielany na okres nie dłuższy niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia”.
Kodeks pracy w ustawie z 24 lipca 2015 r. stwierdza ponadto, że urlop wychowawczy „jest udzielany nie więcej niż w 5 częściach. Liczbę części urlopu ustala się w oparciu o liczbę złożonych wniosków o udzielenie urlopu”. Do pracodawcy należy złożyć wniosek o udzielenie dni wolnych w terminie nie krótszym, niż 21 dni przed rozpoczęciem pracy. Pracodawca „nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez pracownika uprawnionego do urlopu wychowawczego wniosku o: udzielenie urlopu wychowawczego – do dnia zakończenia tego urlopu; obniżenie wymiaru czasu pracy – do dnia powrotu do nieobniżonego wymiaru czasu pracy, nie dłużej jednak niż przez łączny okres 12 miesięcy”.
W trakcie trwania urlopu rodzic nie otrzymuje wynagrodzenia.
W przypadku, gdy rodzice opiekują się dzieckiem niepełnosprawnym, wymiar czasowy urlopu pozostaje niezmienny. Natomiast termin wykorzystania urlopu wydłuża się do 18 roku życia dziecka.
Inne
Z okazji narodzin dziecka ojciec może wziąć dwa dni wolnego od pracy. Jest to tzw. urlop okolicznościowy. Pracownik przebywający na urlopie okolicznościowym ma prawo do wynagrodzenia tak samo jak w przypadku urlopu wypoczynkowego.
„Zgodnie z § 15 pkt 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy – pracodawca jest obowiązany zwolnić od pracy pracownika (…) m.in. w razie urodzenia się jego dziecka. Pracownik powinien złożyć do pracodawcy wniosek o udzielenie takiego zwolnienia” – podaje Wydział Promocji Biura Prasowego Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.
Ponadto rodzice mogą wziąć 2 dni wolnego od pracy w ciągu roku, dopóki dziecko nie przekroczy 14 roku życia. Mają wówczas prawo do wynagrodzenia. Jak zawiadamia „Dziennik Gazeta Prawna” „uprawnienie to przysługuje bez względu na rodzaj umowy o pracę czy wymiar czasu pracy – także wtedy, gdy tylko matka lub ojciec jest zatrudniony”. Ojciec i matka nie mogą wziąć wolnych dni w tym samym czasie.
Maria Sokołowska/Ostrzegamy.online