Testament to jedna z form rozporządzenia własnym dorobkiem na wypadek śmierci. Aby był ważny, należy sporządzić go zgodnie z wymogami przewidzianymi w prawie spadkowym.
Sporządzenie testamentu to czynność prawna, w której testator (osoba sporządzająca testament) dokonuje rozporządzenia majątkiem na wypadek śmierci. Aby był ważny, musi spełniać kilka warunków:
– sporządzić go może wyłącznie osoba fizyczna, mająca pełną zdolność do czynności prawnych – nie może sporządzić go na przykład osoba ubezwłasnowolniona lub małoletnia;
– musi być sporządzony przez jedną osobę. W prawie spadkowym jest zakaz testamentów wspólnych. Oznacza to, że nie może być napisany na przykład wspólnie przez małżonków;
– jest to czynność osobista, czyli testamentu nie może sporządzić przedstawiciel.
Testator może odwołać lub zmienić testament w każdej chwili. Wystarczy, że sporządzi nowy testament, zniszczy go w zamiarze odwołania bądź naniesie poprawki, pod którymi musi się podpisać.
Prawo cywilne ze względu na formę wyróżnia testamenty zwykłe i szczególne.
Testamenty zwykłe
Testament zwykły może być sporządzony w każdej chwili przez osobę fizyczną, posiadającą zdolność do czynności prawnych. Wyróżniamy testament notarialny, holograficzny i alograficzny.
Najczęściej spotykana forma rozporządzenia majątkiem to testament holograficzny, inaczej własnoręczny. Testator musi sporządzić go w całości pismem ręcznym, podpisać (nie mogą być to inicjały lub parafa) oraz opatrzyć datą. Według prawa brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu, jeżeli nie ma wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu lub wzajemnego stosunku kilku testamentów.
Testament notarialny jest sporządzany w formie aktu notarialnego, przez notariusza w obecności spadkodawcy. Akt powinien być odczytany osobom biorącym udział w jego sporządzeniu oraz podpisany przez spadkodawcę w obecności notariusza. Ma charakter dokumentu urzędowego.
Sporządzenie testamentu alograficznego, inaczej urzędowego, polega na oświadczeniu ustnie ostatniej woli w obecności dwóch świadków wobec wójta/burmistrza/prezydenta miasta, starosty, marszałka wojewódzkiego, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie spisuje się w protokole z podaniem daty, odczytuje się go w obecności świadków, następnie powinien być podpisany przez spadkodawcę. Jeżeli ten nie może podpisać protokołu, należy zaznaczyć to oraz podać przyczynę. Testamentu urzędowego nie może sporządzić osoba głucha lub niema.
Testamenty szczególne
Testament szczególny dopuszczalny jest w sytuacjach wyjątkowych, na przykład, gdy istnieje obawa nagłej śmierci albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione. Wtedy dopuszczalne jest sporządzenie testamentu ustnego. Testator oświadcza swoją wole ustnie przy obecności co najmniej trzech świadków. Treść tego testamentu ustala się poprzez spisanie oświadczenia spadkodawcy przez jednego ze świadków lub osobę trzecią z podaniem daty i miejsca oświadczenia. Musi to nastąpić w ciągu roku od złożenia oświadczenia woli. Konieczny jest także podpis spadkodawcy i dwóch świadków albo wszystkich świadków.
Testament podróżny można sporządzić na statku morskim lub powietrznym w obecności dwóch świadków przed dowódcą statku lub jego zastępcą. Testator oświadcza swoją wolę, a dowódca statku lub jego zastępca spisuje ją, opatruje datą, po czym odczytuje, a pismo podpisują spadkodawca, świadkowie oraz dowódca lub zastępca statku. Gdy spadkodawca nie może podpisać, należy podać powód braku podpisu.
Testamentem szczególnym jest również testament wojskowy. Forma przeznaczona jest dla żołnierzy oraz osób związanych z Siłami Zbrojnymi. Reguluje je [Rozporządzenie] Ministra Obrony Narodowej.
Co ważne, zgodnie z art. 955 Kodeksu cywilnego „testament szczególny traci moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu”.
Treść testamentu
Treścią testamentu jest przede wszystkim powołanie spadkobiercy. Powołać można wyłącznie do części ułamkowej lub całego spadku, rozumianego jako wszystkie prawa i obowiązki majątkowe, także długi. Najczęstszym błędem przy sporządzaniu testamentu jest powołanie konkretnej osoby do dziedziczenia konkretnego prawa bądź przedmiotu, natomiast prawo spadkowe w Polsce nie zna tak zwanych testamentów działowych. Złagodzeniem tej zasady jest instytucja zapisu windykacyjnego, gdzie spadkodawca może postanowić, że określony przedmiot (na przykład gospodarstwo rolne, rzecz oznaczoną co do tożsamości) nabywa oznaczona osoba. Zapis windykacyjny może znaleźć się tylko w testamencie sporządzanym w formie aktu notarialnego.
Oprócz zapisu windykacyjnego, w testamencie można zawrzeć także zapis zwykły i polecenie. Zapis zwykły nakłada na spadkobiercę obowiązek spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz konkretnej osoby. Natomiast polecenie to rozrządzenie testamentowe, które nakłada obowiązek na spadkobiercę lub zapisobiorcę oznaczonego działania lub zaniechania, na przykład postawienie pomnika.
Kiedy testament jest nieważny?
Nieważny jest testament, który został sporządzony pod wpływem błędu lub groźby bądź w stanie wyłączającym świadome oraz swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli, na przykład gdy sporządza go osoba chora psychicznie. Nie ważne jest także powołanie spadkobiercy testamentowego z zastrzeżeniem warunku lub terminu, na przykład pod warunkiem dożywotniej opieki nad spadkodawcą. Takie zastrzeżenie w testamencie uważane jest za nieistniejące.
Klaudia Nowakowska/Ostrzegamy.online