Tegoroczny Światowy Dzień Astmy przypada 5 maja i jest obchodzony pod hasłem: „Obalamy mity dotyczące astmy.” Wydarzenie stanowi wezwanie do prostowania nieprawdziwych twierdzeń i mitów na temat tej choroby, a także utrwala nowe standardy leczenia astmy w dobie pandemii koronawirusa.
Jak szacuje Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), na astmę cierpi około 339 milionów osób, a w 2016 roku odnotowano 417 918 zgonów z powodu tej choroby[i]. Szacuje się, że liczba chorych podwaja się co 10 lat. W Europie żyje około 30 milionów astmatyków[ii], z czego 4 miliony w Polsce (11 proc. wszystkich dzieci oraz 9 proc. dorosłych według badania ECAP[iii]).
Astma jest poważną, przewlekłą, nawracającą chorobą dolnych dróg oddechowych (oskrzeli i płuc), objawiającą się dusznościami, świstami i kaszlem o różnych stopniach dolegliwości. Czasem objawy pojawiają się kilka razy w ciągu doby, czasem zaś kilka razy w miesiącu. Ich nasilenie także może się bardzo różnić. Astma ma najczęściej umiarkowany przebieg, jednak szacuje się, że ok. 3,7 proc. populacji wszystkich chorych cierpi na tak zwaną astmę ciężką[iv]. W Polsce jest to kilka tysięcy osób, wymagających specjalistycznego leczenia lekami biologicznymi.
Światowy Dzień Astmy, wydarzenie o zasięgu globalnym, organizowane przez Światową Inicjatywę na rzecz Zwalczania Astmy (GINA) pod egidą WHO, skupia się w tym roku na prostowaniu nieprawdziwych twierdzeń, które utrudniają leczenie astmy. Przede wszystkim nie jest ona, jak się czasami uważa, chorobą dziecięcą. Na astmę można zachorować w każdym wieku. Astma nie jest także chorobą zakaźną. Jednakże wirusowe zakażenia układu oddechowego (takie jak przeziębienie czy grypa) mogą wywoływać napady astmy. Jednocześnie u dzieci astma często ma związek z alergią, natomiast astma pojawiająca się w okresie dorosłości rzadziej ma podłoże alergiczne. Chorzy, u których astma jest dobrze kontrolowana, mogą wykonywać ćwiczenia fizyczne, a nawet uprawiać wyczynowo sport. Astmę najczęściej można kontrolować małymi dawkami glikokortykosteroidów wziewnych.
GINA wydaje także co roku zalecenia do leczenia astmy – zarówno łagodnej, jak i ciężkiej – dla służby zdrowia na całym świecie. Rekomendacje GINA 2019 były uważane za największy przełom od 30 lat. Po wielu dekadach traktowania krótko działających beta2-mimetyków (tzw. SABA) jako głównych leków doraźnie likwidujących objawy astmy, zaleciły przesunięcie stosowanych doraźnie leków z tej grupy do leczenia alternatywnego i wdrożenie glikokortykosteroidów wziewnych (wGKS) w każdym stadium choroby. W zaleceniach GINA 2020 organizacja poszła krok dalej, rekomendując wszystkim dorosłym oraz nastolatkom chorującym na astmę podawanie kontrolerów zawierających wGKS. Dotyczy to zwalczania objawów w każdym stadium terapii codziennej w celu redukcji ryzyka zaostrzeń i kontroli objawów.
W astmie umiarkowanej coraz częściej zaleca się tzw. terapię trójlekową, obejmującą trzy grupy leków, z glikokortykosterydem wziewnym, jako podstawą od początku do końca terapii (zgodnie z zaleceniami GINA), do którego w razie potrzeby można dołączyć lek rozszerzający oskrzeli. Jeżeli pacjent ma nadal objawy, to dołącza się kolejny lek długodziałający, antycholinergiczny, który również rozszerza oskrzela. Dostępną już opcją jest połączenie w jednym inhalatorze 3 leków wziewnych.
W astmie ciężkiej, oznaczającej brak kontroli choroby mimo pełnego leczenia przeciwastmatycznego, chorzy cierpią na duszności wybudzające ich w nocy, a w dzień uniemożliwiające podejmowanie nawet niewielkiego wysiłku fizycznego. Zwykłe wejście po schodach staje się wyczerpującą wyprawą. Mają też ciężkie zaostrzenia, w trakcie których często konieczne jest przyjmowanie steroidów systemowych – leków obarczonych licznymi działaniami niepożądanymi (negatywny wpływ na układ krążenia, wzrost ryzyka jaskry, zaćmy, osteoporozy, cukrzycy typu 2, choroby wrzodowej itd.)[v].
Postęp medycyny umożliwia również tej grupie pacjentów dobrą kontrolę astmy, przy zminimalizowanych skutkach ubocznych terapii. Alternatywą dla steroidów systemowych są dostępne od kilku lat w ramach programów lekowych Ministerstwa Zdrowia innowacyjne leki biologiczne, działające na mechanizmy powstawania astmy, skuteczne i nieobciążone działaniami niepożądanymi. Stanowią one najbardziej obiecującą grupę leków dla najciężej chorych.
W Polsce 47 ośrodków realizuje program lekowy astmy ciężkiej dla dorosłych i 7 dla dzieci. W programie są trzy leki: omalizumab, mepolizumab i benralizumab. Programem leczenia objętych jest tylko 1451 chorych[vi]. Możliwość korzystania przez pacjentów z terapii biologicznych jest aktualnie mniejsza z uwagi na ogólnie trudny dostęp do lekarzy w związku z pandemią. Ponadto, konieczność ścisłego stosowania się do zapisów programu, brak współpracy lekarzy specjalistów z prowadzącymi program lekowy, duże odległości do ośrodków, niska świadomość choroby czy wreszcie nadmierne obciążenie lekarzy dokumentacją medyczną związaną z przyjęciem nowych pacjentów powodują, że z terapii biologicznych wciąż korzysta zbyt mało osób. Zdaniem specjalistów, z programów lekowych powinno korzystać znacznie więcej chorych. Według zaleceń GINA, leki biologiczne, jako efektywne i bezpieczniejsze, powinny być stosowane od razu i u wszystkich pacjentów, gdy nie sprawdza się podstawowy schemat leczenia, bez sięgania po doustne glikokortykosteroidy. W praktyce warunkiem kwalifikacji do programu lekowego w Polsce nadal jest wcześniejsze zastosowanie doustnych GKS i potwierdzenie ich nieskuteczności.
Dla osób, które przechorowały koronawirusa, w tym po hospitalizacji, zalecana jest rehabilitacja oddechowa. Ćwiczenia przyczyniają się do zwiększenia wydolności wysiłkowej, zmniejszenia duszności i poprawy ogólnego stanu chorego na astmę, POChP oraz/lub po przebyciu zapalenia płuc spowodowanego infekcją SARS-CoV-2[vii].
[i] Komunikat prasowy GINA, 17.02.2021, publikacja online: [dostęp: 20.04.2021].
https://ginasthma.org/wp-content/uploads/2021/02/WAD-Press-release-2021-Polish.pdf
[ii] Adult asthma, European Lung white book, publikacja online: https://www.erswhitebook.org/chapters/adult-asthma/ [dostęp: 20.4.2021].
[iii] Częstość rozpoznań astmy w badaniach lekarskich programu ECAP, publikacja online: http://ecap.pl/pdf/ECAP_wyniki_pl.pdf [dostęp: 20.04.2021].
[iv] Global Strategy for Asthma Management and Prevention (2020 update), publikacja online: https://ginasthma.org/gina-reports/ [dostęp: 20.04.2021].
[v] Astma ciężka w cieniu COVID-19, autoryzowana rozmowa z dr n. med. Aleksandrą Kucharczyk, materiał Stowarzyszenia Dziennikarze dla Zdrowia, maj 2020.
[vi] Statystyki nt. programu lekowego dla astmy ciężkiej na dzień 30.03.2021, podane w trakcie wykładu Astma Ciężka w Czasie Pandemii. Światowy Dzień Astmy przez prof. Karinę Jahnz-Różyk, 26.04.2021, Warszawa.
[vii] Rehabilitacja oddechowa, ćwiczenia na portalu programu Głęboki Oddech, publikacja online: https://glebokioddech.pl/rehabilitacja-oddechowa/ [dostęp: 20.04.2021].
Stowarzyszenie „Dziennikarze dla Zdrowia”/Ostrzegamy.online