Czy możemy ustrzec środowisko naturalne od zanieczyszczeń związanych z produkcją energii i rozwojem cywilizacyjnym? Dlaczego polskie powietrze jest tak zatrute przez smog? Jak z tym walczyć?
Jakość powietrza w Polsce
Polska jest jednym z wiodących krajów Unii Europejskiej, jeżeli chodzi o najgorszą jakość powietrza. Często maksymalne stężenia pyłów zawieszonych w naszym kraju były i są dwukrotnie wyższe niż dopuszczalne normy UE. Tylko w 2016 r. na skutek zanieczyszczenia powietrza zmarło w Polsce przedwcześnie 19 tys. osób – informowała Jadwiga Emilewicz, minister przedsiębiorczości i technologii.
Prof. Jan Szyszko, były minister środowiska, stwierdza, że smog jest jednym z poważniejszych problemów występujących w Polsce.
– Smog jest jednym z większych problemów, ale dotyczy głównie dużych miast i tego, że wraz ze spalaniem stałych nośników energii powodujemy, że emitujemy do atmosfery również i części pylaste, które są szkodliwe dla człowieka. Trzeba również pamiętać, że smog występuje także w układach naturalnych. Spowodowane jest to tym, że są gleby pylaste i podczas dużych wiatrów taki pył unosi się w atmosferze – wskazuje prof. Jan Szyszko w rozmowie z portalem Ostrzegamy.online.
Największy zasięg terytorialny mają zanieczyszczenia wynikające z tzw. niskiej emisji, czyli spaliny emitowane w okresie zimowym. Chodzi głównie o pyły PM2,5 i PM10, ale także benzo(a)piren.
„Z danych raportu Europejskiej Agencji Środowiska (EEA) z 2017 r. wynika m.in., że w 2015 r. spośród 28 krajów UE najczęstsze przekroczenia stężeń dobowych PM10 (w skali całego kraju) występowały w Bułgarii a zaraz potem w Polsce. Z kolei w przypadku PM2,5 oraz B(a)P wysokość stężeń rocznych tych substancji w 2015 r. plasowała Polskę na pierwszym miejscu wśród najbardziej zanieczyszczonych krajów UE” – informuje Najwyższa Izba Kontroli.
Aktualnie Polska i Bułgaria przedstawiają obraz globalnego kryzysu zdrowotnego w Europie spowodowanego najbardziej zanieczyszczonym powietrzem.
„W przypadku rakotwórczego i mutagennego benzo(a)pirenu sytuacja jest jeszcze gorsza – norma dla stężenia tej substancji została przekroczona we wszystkich strefach monitoringu powietrza w kraju. Niejednokrotnie są to wielokrotne przekroczenia sięgające 1000 procent normy” – podaje Główna Inspekcja Ochrony Środowiska.
W czołówce miast, gdzie występuje największe stężenie rakotwórcze w powietrzu – benzo(a)pirenu, znajdują się m.in. Kraków i Opoczno. Według danych Państwowego Monitoringu Środowiska najczystsze powietrze w Polsce jest na północy kraju.
Czym jest smog i jak powstaje?
– W środowisku naturalnym coraz częściej pojawiają się substancje chemiczne, których nigdy wcześniej nie było. Środowisko i organizmy nie są na nie odporne. To wszystko może powodować poważne zmiany, zmiany genetyczne, a więc takie, które trwale wpisują się w genetykę człowieka. Może być smog, który ma charakter naturalny tam, gdzie mamy pożary lasów szczególnie wtedy, kiedy są zmiany ciśnienia, chłód z powodu niskiego zawieszenia chmury – to się wszystko kumuluje razem i wtedy możemy mówić o smogu, szczególnie w miastach. (…) Smog wcale nie musi być tam, gdzie jego źródła, bo migruje w atmosferze – tłumaczy prof. Mariusz Orion Jędrysek, główny geolog kraju.
Ze smogiem stara się uporać wiele polskich miast. Najbardziej zanieczyszczone miejsca pyłem PM2.5 to okolice Śląska. Geodeta i polityk Anna Paluch zwraca uwagę, że smog w głównej mierze „to szkodliwe substancje w powietrzu, które pojawiają się w wyniku spalania nieodpowiedniej jakości paliw”.
– Smog powstaje głównie ze spalania nieodpowiedniej jakości paliw w domach prywatnych, rodzinnych – wyjaśnia pos. Anna Paluch.
– Smog to aerozole związane z emisją spalin, szczególnie niską emisją tzw. z kominów. To słabe spalanie przy niskich stężeniach tlenu czy – najczęściej -niedoborach tlenu. Są przy tym zawieszone pyły, które powodują, że do dróg oddechowych dostaje się ogrom zanieczyszczeń bardzo szkodzących człowiekowi – dodaje prof. Mariusz Orion Jędrysek dla portalu Ostrzegamy.online.
Jak walczyć ze smogiem?
Główny geolog kraju zaznacza, iż ze smogiem należy walczyć na płaszczyźnie „naprawiania tego, co zostało zepsute, ale przede wszystkim zapobiegać emisji, bo to jest najprostsze”.
– W Polsce sprawa jest taka, że palenie węglem, palenie odpadów powoduje, że ten smog jest nieco większy niż w innych krajach. Ale w innych krajach też nie jest tak dobrze, jak się opowiada. Szczególnie ostatnio się o tym mówi, dlatego że obecny rząd zaczął na to zwracać uwagę. (…) W Polsce palimy w dużym stopniu w małych miejscowościach, na obrzeżach miast, w starych kamienicach – węglem kamiennym, a spalanie to wymagałoby bardzo dużego dostarczenia tlenu. Czasami są to stare piece, które są niesprawne, co powoduje, że wiele substancji nie jest spalonych do końca, a to znowu daje emisję do atmosfery tego, czego nie powinno być. W zasadzie głównym produktem spalania powinno być ciepło, które pozostaje w budynku, powstające CO2 oraz woda emitowana do atmosfery. Niestety tak się nie dzieje. Są produkty czy półprodukty spalania, których nie do końca spalane cząsteczki i elementy gazów, ciała stałe, ciecze dostają się do atmosfery i to powoduje smog – zauważa sekretarz stanu w Ministerstwie Środowiska.
Rządowe projekty związane z ochroną środowiska
Rząd polski przygotował wiele projektów, które skupiają się na walce nie tylko ze smogiem, ale także z ochroną środowiska w różnych aspektach. Niektóre zmiany są już wdrażane, inne – przygotowywane do wprowadzenia w życie.
– Stąd jest program „Czyste powietrze”. Stąd program geotermalny, który mamy uruchomiony. Prowadzimy go we współpracy z Funduszem Geologicznym. Dziesięć geotermii zostało już pozytywnie ocenionych. To jest dużo, bo trzeba zaznaczyć, że dotychczas mamy tylko 6 instalacji geotermalnych, a w tej chwili będzie jeszcze o 10 więcej. Prawdopodobnie drugie 10 jest zaopiniowanych pozytywnie do odnawialnych źródeł energii, żeby były finansowane także z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska. Mam nadzieję, że to się uda. Te programy są już przez rząd przyjęte, tylko chodzi o to, aby był efekt tego w jak najbliższej przyszłości. Ważna cecha geotermii jest taka, że ona dociera do dużych miast tam, gdzie jest rozwinięta infrastruktura przesyłowa ciepła; tam, gdzie mamy dużą emisję kamienic itd. Czyste powietrze, termomodernizacja, wymiana kotłów – nie eliminuje, a ogranicza emisję, a geotermia eliminuje w 100 procentach, czyli do zera – wskazuje prof. Mariusz Orion Jędrysek.
Prof. Jan Szyszko dodaje, że ochronie środowiska służą konwencje, które w tej chwili są wprowadzane w życie przez polski rząd.
– To konwencja klimatyczna, konwencja o ochronie bioróżnorodności i konwencja o pustynnieniu – przypomina b. minister środowiska.
Należy zwrócić uwagę, że problem smogu jest sprawą przede wszystkim samorządów. Państwo może tylko i wyłącznie tworzyć podstawy prawne i wspomagać wszelkie inwestycje – podkreśla prof. Jan Szyszko.
– To samorządy decydują o planach zagospodarowania przestrzennego. Państwo pomaga poprzez to, że z jednej strony tworzy pewne prawo związane z jakością spalanego paliwa, jak również z jakością pieców, które spalają to paliwo i tu można wprowadzić pewne normy. Państwo również może pomagać – i tak właśnie robi przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska, ale również jest to sprawa samorządów i to jest w gestii Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska. Reforma, którą przeprowadziłem polegała na tym, żeby połączyć możliwość działań Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska z Wojewódzkimi Funduszami Ochrony Środowiska, żeby te pieniądze rzeczywiście dotarły do samorządów – zauważa b. minister środowiska.
Program „Czyste powietrze”
Ministerstwo Środowiska informuje, że program „Czyste powietrze” pozwoli właścicielom domów jednorodzinnych ubiegać się o dofinansowanie na termomodernizację budynków [czytaj więcej]. Priorytetowy program koncentruje się także na efektywnym zarządzaniu energią w gospodarstwach domowych, co pozwoli zmniejszyć ilość zużywanej energii cieplnej oraz koszty finansowe. Dzięki programowi „Czyste powietrze” zyska również stan środowiska naturalnego poprzez ograniczenie emisji pyłów, gazów cieplarnianych i innych substancji do atmosfery.
Poseł Anna Paluch w rozmowie z portalem Ostrzegamy.online zwraca uwagę, że program „Czyste powietrze” to program rządowy, „który przewiduje udzielenie wsparcia osobom najgorzej sytuowanym, które chciałyby mieć lepsze urządzenia, lepsze kotły i ztermomodernizowany dom, ale nie bardzo ich na to stać.” Jak podkreśla geodeta, premier Mateusz Morawiecki już w swoim exposé mówił o ubóstwie energetycznym, które jest dużym problemem w Polsce.
– Niektórych Polaków nie stać po prostu, żeby zamontować sobie najwyższej jakości urządzenia. Ten program „Czyste powietrze” wychodzi naprzeciw tej potrzebie. To jest program, który pozwoli przeznaczyć 103 mld zł w ciągu najbliższych 10 lat na wsparcie właścicieli budynków jednorodzinnych w tym, żeby dokonali tych działań, o których mowa. 103 mld zł na 10 lat to jest około 10 mld zł rocznie do wykorzystania przez właścicieli domów. To jest bardzo duża kwota. Ta kwota jest na tyle wysoka, że powinna pozwolić uporać się z tym problemem. W tym programie są wspierane i dofinansowane takie działania, jak: wymiana kotła na kocioł odpowiedniej jakości, czyli wymiana źródła ciepła, a także można dokonać termomodernizacji budynku, to znaczy ocieplenia przegród, wymiany stolarki okiennej i wymiany stolarki drzwiowej. Jedno i drugie działanie musi iść razem w parze. Termomodernizacja budynku i instalacja dobrego, ekologicznego źródła energii powinny pozwolić radykalnie w ciągu najbliższych lat ograniczyć emisję tych szkodliwych pyłów do powietrza i wszystkich szkodliwych substancji – mówi Anna Paluch.
Od początku września 2018 roku w każdej polskiej gminie odbywają się spotkania, gdzie każdy mieszkaniec może uzyskać informacje na temat programu „Czyste powietrze” i wskazówek, w jaki sposób można z tego programu skorzystać. Jak informuje resort środowiska, spotkania złożone są z trzech bloków tematycznych.
„Pierwszy mówi o edukacji ekologicznej, rozwija definicje zanieczyszczeń powietrza, wysokiej i niskiej emisji spalin oraz smogu, mówi o skutkach wpływu zanieczyszczonego powietrza na nasze zdrowie. Część druga informuje o możliwości uzyskania dofinansowania z programu priorytetowego „Czyste powietrze”. W trzeciej części dowiemy się jak prawidłowo ubiegać się o dofinansowanie na termomodernizację domu” – podaje Ministerstwo Środowiska.
– Ludzie mogą przyjść, zapytać, gdzie są pracownicy Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska, gdzie znajdą formularz wniosku, gdzie mogą się dopytać o szczegóły techniczne – mówi Anna Paluch.
Doradztwo energetyczne finansuje Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska. W każdym Wojewódzkim Funduszu Ochrony Środowiska jest kilku doradców. Ich telefony są dostępne w odpowiedniej zakładce na stronach internetowych poszczególnych WFOŚ.
– Każdy, kto ma jakieś problemy, nie wie jak sobie poradzić, to może do nich zadzwonić, poradzić się, poprosić o wskazanie źródeł dobrej informacji albo o udzielenie rady, jak sobie poradzić z jakimś problemem z zakresu energetyki i zaopatrzenia w energię, i termomodernizacji. To są niezależni doradcy, bo oni są opłacani przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska – akcentuje geodeta Anna Paluch.
Ministerstwo Środowiska zachęca mieszkańców Polski do podejmowania działań ograniczających emisję szkodliwych dla zdrowia i środowiska zanieczyszczeń powietrza. Można to zrobić korzystając z pomocy, jaką oferują nam samorządy i państwo.
Karolina Gierat/Ostrzegamy.online