Mediacja pomocą w pojednaniu w małżeństwie i rodzinie

Mediacja jest prowadzoną przez mediatora rozmową skonfliktowanych stron na temat możliwych rozwiązań ich problemu. Polega na usprawnianiu komunikacji oraz budowaniu wzajemnego zrozumienia potrzeb i interesów. To dobra i bezpieczna alternatywa dla procesu sądowego.

Definicja mediacji rodzinnych

Zgodnie z definicją przytoczoną przez Ministerstwo Sprawiedliwości (MS) „mediacja rodzinna jest procedurą rozwiązywania konfliktu, w której bezstronny i neutralny mediator towarzyszy członkom rodziny w procesie uzgodnień za ich dobrowolną zgodą oraz przy zachowaniu poufności. Mediator pomaga stronom w zdefiniowaniu kwestii spornych, określeniu potrzeb i interesów stron oraz, o ile taka jest ich wola, wypracowaniu wzajemnie satysfakcjonującego oraz świadomego porozumienia”.

Informator MS podaje, że „przedmiotem uzgodnień mogą być sprawy dotyczące: pojednania małżonków, ustalenia warunków rozstania, sposobu sprawowania władzy rodzicielskiej, kontaktów z dziećmi, zaspokojenia potrzeb rodziny, alimentów, a także sprawy majątkowe i mieszkaniowe”.

– Mediacja jest jednym z pozasądowych instrumentów rozwiązywania konfliktów. W odniesieniu do spraw rodzinnych to jest pomoc w tym, żeby trudne w relacjach rodzinnych problemy rozwiązywać z udziałem osoby trzeciej. Osoba ta jest bezstronna, neutralna, nie jest rzecznikiem interesu żadnej ze stron, a zatem czuwa, by strony mogły ze sobą prowadzić dialog, żeby mogły sobie wszystko wyjaśnić, a później pomaga im osiągnąć jakieś porozumienie w tych kwestiach spornych, które są ważne dla rodziny – wyjaśnia mec. Mariusz Trela z „Fundacji Dobra” w Toruniu w rozmowie z portalem Ostrzegamy.online

W jakich konfliktach rodzinnych mogą pomóc mediacje?

Stowarzyszenie Mediatorów Rodzinnych w specjalnej [broszurze] „Gdy rodzina się rozpada: potrzeby, decyzje, rozwiązania” wskazuje, że mediacje rodzinne mogą pomóc, gdy:

rozmowa z bliskimi to ciągłe pretensje, żale, ataki i kłótnie;
trudno jest rozmawiać z małżonkiem, dzieckiem, rodzicem czy rodzeństwem;
osoba chce się dogadać i porozumieć z małżonkiem bądź członkiem rodziny;
trzeba ustalić kontakty i formy opieki nad dziećmi;
osoba chce uniknąć walki w sądzie, np. w związku z uregulowaniem spraw majątkowych rodziny;
osoba chce mieć wpływ na rozwiązanie własnego konfliktu.

Mediacja rodzinna może być stosowana we wszystkich rodzajach konfliktów pomiędzy członkami tej samej rodziny. Jedynym warunkiem jest chęć uczestniczenia w mediacjach przez wszystkie zaangażowane w dany spór osoby.

– Mediacje mogą pomóc w każdej sprawie rodzinnej, począwszy od konfliktu między małżonkami. Są relacje między rodzicami dorosłymi a dorosłymi dziećmi, są relacje pomiędzy rodzeństwem, np. majątkowe, są relacje między bliższymi a dalszymi krewnymi w związku z dziedziczeniem majątku. Jest tych spraw sporo. Są również problemy polegające na tym, że ktoś w rodzinie popełnia czyn karalny na szkodę drugiego członka rodziny i wtedy również w mediacji można pomóc w rozwiązywaniu takich problemów – wskazuje mec. Mariusz Trela.

Zasady mediacji w sprawach rodzinnych

Na pierwszym spotkaniu mediator informuje o przebiegu i zasadach mediacji, ustala, czy sprawa może zostać rozwiązana na drodze mediacji, a także potwierdza dobrowolny udział w spotkaniach i rozmowach. Stowarzyszenie Mediatorów Rodzinnych w wyżej wspomnianej broszurze podaje następujące zasady mediacji w sprawach rodzinnych:

dobrowolność – każdy ma prawo sam zdecydować, czy chce wziąć udział w mediacji czy nie. W każdej chwili trwania mediacji można się z niej wycofać. Nikt też, zarówno mediator, sąd, jak i druga strona czy osoby postronne, nie może zmuszać do osiągnięcia porozumienia;
bezstronność mediatora – mediator nie może przychylać się do racji żadnej ze stron, jak również wyróżniać czy preferować żadnego z nich; Każda z osób ma prawo być traktowana przez mediatora z taką samą uwagą i szacunkiem;
neutralność mediatora – rolą mediatora nie jest proponowanie rozwiązań, udzielanie rad czy wyrażanie własnego zdania w sprawach, które dotyczą osób znajdujących się w konflikcie. Mediator nie może też narzucać swojego systemu wartości, wyrokować i rozstrzygać, kto ma rację czy oceniać składane przez strony propozycje. Jego rolą jest pomóc skonfliktowanym w samodzielnym podjęciu decyzji, gdyż odpowiedzialność za jego rozwiązanie i dotrzymanie porozumienia spoczywa na nich;
poufność – mediator ma obowiązek zachowania tajemnicy faktów, o których dowiedział się podczas prowadzenia mediacji, również przed sądem. Tajemnicą objęte są też wszelkie dokumenty, podawane informacje oraz treść rozmów. Poufność nie obejmuje objętej ugody zawartej przez strony przed mediatorem, gdyż podlega złożeniu w sądzie, a następnie zatwierdzeniu;
uznanie zasad mediacji i osoby mediatora – osoba mediatora powinna być zaakceptowana przez uczestników. W razie potrzeby można poprosić o wyznaczenie innej osoby. Ponadto na początku spotkania powinny być uzgodnione reguły, wyjaśnione wątpliwości oraz podane informacje i podstawowa, najważniejsza wiedza na temat mediacji rodzinnych. Jeśli strony nie zgodzą się na zaproponowane przez mediatora zasady, mediacja nie może być prowadzona. W razie potrzeby uczestnicy mają również prawo zasięgnąć porady innych specjalistów (np. psychologa) w trakcie trwania mediacji;
profesjonalizm mediatora – mediator powinien mieć wiedzę i umiejętności w dziedzinie komunikacji i rozwiązywania konfliktów, a także stale ją poszerzać, znać techniki prowadzenia mediacji, przestrzegać procedur oraz troszczyć się o przestrzeganie zasad etyki zawodowej.
szacunek – zapewnienie bezpiecznych, wygodnych i neutralnych warunków rozmów. Mediator powinien stworzyć odpowiedni klimat zrozumienia, akceptacji i życzliwości w takim stopniu, aby uczestnicy odczuwali, że są szanowani;
skierowanie ku przyszłości – mediacja jest sposobem na rozwiązanie konfliktu, który kieruje uwagę uczestników ku przyszłości. Ważne są praktyczne pomysły na zakończenie sporu i dalsze życie, a nie ustalenie, która strona i w jakim stopniu jest winna – mediator ma w tym pomóc.
troska o dzieci – zadaniem mediatora jest pomóc rodzicom określić, w jaki sposób najlepiej zadbać o interesy dzieci. W pewnych sytuacjach dopuszczalne jest wzięcie udziału dziecka w mediacjach skonfliktowanych rodziców.

Sprawy, w których mediator rodzinny nie pomoże

Mediacja może być prowadzona w sprawach, gdzie dopuszczalne jest zawarcie ugody. Jednak w pewnych kwestiach mediator rodzinny nie ma przyzwolenia prawnego na pomoc. Stowarzyszenie Mediatorów Rodzinnych wymienia następujące przeciwwskazania:

gdy w rodzinie ma miejsce przemoc;
kiedy jedna z osób lub obydwie są uzależnione od alkoholu bądź narkotyków;
w sytuacji, gdy traumatyczne przeżycia i wyjątkowo silne emocje jednej lub obu stronom konfliktu nie dają możliwości uczestniczenia w mediacji w sposób prawidłowy i efektywny;
gdy któraś z osób boryka się z chorobą psychiczną bądź silnym zaburzeniem emocjonalnym;
kiedy dana strona chce wykorzystać mediacje do zaognienia konfliktu bądź posłużyć się nią do osiągnięcia jakichś ukrytych celów;
w przypadku, gdy różnica sił między stronami konfliktu sprawia, że w praktyce nie jest możliwe wypracowanie porozumienia satysfakcjonującego dla obu stron;
kiedy droga sądowa byłaby bardziej korzystna dla jednej bądź obu stron
gdy żadna ze stron nie bierze pod uwagę możliwości ugodowego załatwienia sprawy;

Jak skorzystać z mediacji rodzinnych

Mediatora można poszukać na listach stałych mediatorów, którą prowadzi Prezes Sądu Okręgowego, bądź znaleźć ośrodek mediacji, który zrzesza jakąś ich grupę i wybrać mediatora, którego poprosimy o pomoc.

– Jeżeli sprawa już trafiła do sądu, to każda ze stron może poprosić sąd o przekierowanie sprawy do mediacji i wtedy sąd przerywa procedowanie w danej spawie i pozwala, żeby strony z udziałem mediatora poszukały same rozwiązania – tłumaczy ekspert.

Postępowanie prowadzone na podstawie postanowienia sądu trwa do trzech miesięcy, jednak strony mogą wspólnie wnioskować o jego przedłużenie.

Korzyści z mediacji rodzinnych

Wśród zalet mediacji rodzinnych rządowy portal [mediacja.gov.pl] wymienia:

umożliwia stronom samodzielne zdecydowanie o tym, jak chcą rozwiązać daną sprawę i konflikt oraz ułożyć relacje;
sprzyja obniżeniu poziomu negatywnych emocji oraz zrozumieniu potrzeb własnych i drugiej osoby a przez to zmniejsza obciążenie psychiczne związane z sytuacją konfliktową;
może być prowadzona przed wniesieniem sprawy do sądu albo po wszczęciu postępowania – na podstawie postanowienia sądu;
w każdym wypadku warunkiem prowadzenia mediacji jest zgoda stron;
każda ze stron może złożyć wniosek o przeprowadzenie mediacji na każdym etapie postępowania sądowego.

Mecenas Mariusz Trela zaznacza, że przede wszystkim strony zyskują to, czego nie dostaną w sądzie, czyli „rozmowy ze sobą, wyjaśnienia sobie tego, co jest dla nich ważne”.

– Można też dać upust emocjom, które bardzo przeszkadzają w szukaniu rozwiązania – w sądzie nigdy nie jest to możliwe. Kolejna bardzo ważna rzecz: to postępowanie tanie – nieporównanie tańsze niż proces sądowy. Co jeszcze bardzo ważne, w mediacji obie strony wygrywają, ponieważ strony same znajdują dla siebie rozwiązanie takie, które je zadowala – w sądzie natomiast zapada wyrok, który jedną stronę pokazuje jako zwycięzcę, a druga jest przegrana. Mediator sprawdza i weryfikuje, czy strony osiągnęły też satysfakcję z tego, że uczestniczyły w mediacji – sąd nigdy tego nie weryfikuje – wskazuje ekspert.

Koszty finansowe mediacji

To, jakie koszty poniesiemy wybierając mediację pozasądową określa umowa pomiędzy mediatorem a stronami, wydatki te są jednak względnie niskie w porównaniu do kosztów procesu sądowego. Pokrywają je strony konfliktu w równych częściach, o ile nie ustalą między sobą innego podziału.

Mecenas Mariusz Trela podkreśla, że „koszty finansowe mediacji są przede wszystkim opłacalne dla stron”.

– Jeżeli sprawa nie dotyczy kwestii majątkowych (…), to mediator umawia się zazwyczaj o stawkę za jedno posiedzenie. Uzgadnia ją ze stronami, więc jeżeli zaproponuje zbyt wysoką stawkę, to nie będzie miał klientów. Jeżeli sprawa dotyczy majątku, np. podział spadku czy podział majątku po rozwodzie, to wtedy mediator umawia się o jakiś procent od wartości sprawy. W mediacjach zleconych przez sąd są stawki sztywne – maksymalne wynagrodzenie mediatora w sprawie, gdzie chodzi o majątek nie może przekraczać 2 tysięcy złotych plus VAT, jeżeli jest płatnikiem podatków od towarów i usług, więc nie są to ogromne pieniądze – wyjaśnia mecenas.

Jeżeli postępowanie mediacyjne skierowane jest z sądu i dotyczy sporów niemajątkowych (lub sporów o prawa majątkowe, w których nie można ustalić wartości przedmiotu) ma swoje stałe stawki. Mediator otrzymuje 150 zł za pierwsze posiedzenie, a za każde kolejne po 100 zł. Łącznie może otrzymać maksymalnie 450 zł. W postępowaniu majątkowym dotyczącym praw majątkowych mediator otrzyma od 150 do 2000 zł (łącznie). Kwota ma wynosić 1 proc. wartości przedmiotu sporu.

Pewne koszty mogą też wygenerować zwroty za wydatki mediatora poniesione w związku z przeprowadzeniem mediacji, wynoszą one jednak najczęściej kilkadziesiąt złotych.

Jak przebiega mediacja

MS podaje następujący przebieg mediacji w sprawach rodzinnych:

po otrzymaniu postanowienia sądu, mediator kontaktuje się ze stronami, ustalając termin i wskazując miejsce spotkania;
mediator wyjaśnia zasady i przebieg postępowania mediacyjnego oraz pyta, czy strony wyrażają zgodę na mediację;
mediacja jest rozmową stron w obecności mediatora. Mogą się również odbywać indywidualne spotkania mediatora z każdą ze stron;
strony mogą zrezygnować z udziału w mediacji;
mediacja jest poufna. Mediator nie może udostępniać informacji z mediacji osobom trzecim. Protokół z mediacji nie zawiera żadnych ocen ani stanowisk stron;
mediator nie może być świadkiem co do faktów, o których dowiedział się w związku z prowadzeniem mediacji, chyba, że strony zwolnią go z obowiązku zachowania tajemnicy mediacji.

– Strony się spotykają, same decydują jak, ponieważ mediacja jest nieformalna. Jeśli mają potrzebę, by najpierw każda ze stron spotkała się z mediatorem indywidualnie, to tak się dzieje, albo przychodzą na spotkanie wspólnie. Wówczas mediator wie, jak ma tę mediację prowadzić, umożliwia stronom najpierw ustalenie, o czym chcą rozmawiać, później w jaki sposób chcą ten problem przedyskutować i nie przeszkadza, wręcz pomaga im, aby znalazły rozwiązanie. Czasem mediacja kończy się na jednym posiedzeniu, czasem strony potrzebują 2-3 spotkań, ale jest to zawsze bardziej efektywne niż to, co dzieje się w sądzie – mówi mec. Mariusz Trela.

W jaki sposób może zakończyć się mediacja

Uwieńczona sukcesem mediacja rodzinna dotycząca kwestii regulowanych przez prawo kończy się zawarciem ugody. Mediator przedstawia ją sądowi, a ten ocenia, czy ugoda jest zgodna z prawem. Jeżeli tak jest, zostaje zatwierdzona i ma taką samą rangę jak ugoda sądowa.

Mediacja może mieć jednak także inny finał. Resort sprawiedliwości wskazuje, że rozmowy mogą zakończyć się następująco:

zawarciem wspólnie wypracowanej ugody, którą podpisują strony;
pojednaniem lub porozumieniem małżonków bądź wypracowaniem zgodnych stanowisk procesowych – w sprawie rozwodowej i o separację;
doręczeniem stronom odpisu protokołu;
przekazaniem sądowi protokołu oraz ugody, jeśli została zawarta;
ukończeniem postępowania sądowego, gdy ugoda zostanie zatwierdzona przez sąd;
niezatwierdzeniem ugody przez sąd, w przypadku, gdy jest ona sprzeczna z prawem bądź zasadami współżycia społecznego, czy też zmierza do obejścia prawa albo gdy jest niezrozumiała lub zawiera sprzeczności;
skierowaniem wykonania ugody do egzekucji komorniczej, jeśli ugoda, której nadano klauzulę wykonalności nie została wykonana;
dochodzeniem swoich praw przez strony, w przypadku braku ugody.

Więcej wiadomości na temat mediacji można znaleźć na rządowym serwisie mediacja.gov.pl.

Paula Sikora-Malinowska/Mateusz Wójtowicz/Ostrzegamy.online