Zawstydzanie, krytykowanie czy narzucanie własnych poglądów może stanowić formę przemocy wobec osoby bliskiej lub dziecka.
Formą przemocy w rodzinie jest nie tylko przemoc fizyczna, ale także, o wiele bardziej rozpowszechniona, przemoc psychiczna. Zgodnie z ustawą o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, stanowi ona intencjonalne działanie lub zaniechanie jednej osoby wobec drugiej, które narusza prawa lub dobra osobiste jednostki, powodując zarazem szkody na zdrowiu fizycznym lub psychicznym oraz wywołując cierpienia i krzywdy moralne u osoby dotkniętej przemocą psychiczną.
Przemoc psychiczna w praktyce
Sprawca przemocy psychicznej dysponuje całą paletą narzędzi przemocowych, za pomocą których chce wpłynąć na tok myślowy, postępowanie czy sposób życia drugiej osoby bez jej przyzwolenia. Do tego typu mechanizmów psychologicznych zaliczamy między innymi degradację słowną (wyzywanie, poniżanie, upokarzanie, zawstydzanie), stosowanie gróźb, szantażowanie, szkalowanie i urąganie ofierze, a czasem również przedrzeźnianie i wyprowadzanie z równowagi. Mogą to być również nadmierna krytyka, protekcjonalne i pozbawione szacunku wypowiedzi w stosunku do ofiary przy osobach trzecich. Takie zachowania prowadzą do zniszczenia pozytywnego obrazu własnego w szykanowanej osobie.
Jako przemoc psychiczną klasyfikuje się także działania powodujące izolację społeczną ofiary, polegające na kontrolowaniu i ograniczaniu kontaktów z innymi osobami czy nastawianiu rodziny i znajomych przeciwko danej osobie.
Ponadto, za przemoc psychiczną można uznać nękanie drugiej osoby poprzez stałe nachodzenie w domu i w pracy oraz narzucanie swego towarzystwa, w tym stałe telefonowanie czy wysyłanie SMS-ów i e-maili lub kontrolowanie korespondencji ofiary oraz prześladowanie w internecie.
Ofiarą przemocy psychicznej może paść zarówno członek rodziny (mąż czy żona), jak i partner sprawcy (obecny lub były) lub osoba, która stała się obiektem zainteresowania prześladowcy. Konsekwencje dla wszystkich tych osób są podobne i mogą prowadzić do urazów psychicznych, powodujących obniżenie możliwości intelektualnych lub psychicznych jednostki. Mowa między innymi o stanach lękowych, obniżeniu poczucia własnej wartości, zamknięciu w sobie, ale też o objawach fizycznych, jak ból brzucha i napięcie mięśni oraz ciągłe poczucie wyczerpania czy obniżonego nastroju.
Problemu przemocy psychicznej w polskim społeczeństwie nie można bagatelizować. Co piąty Polak uważa przemoc w rodzinie za normę – wynika z badań instytutu SMG/KRC przeprowadzonych w 2018 roku na zlecenie Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Pokazały one, że 43 proc. społeczeństwa zna chociaż jedną rodzinę, w której występuje przemoc psychiczna, a co trzeci Polak (38 proc.) przyznał, że był ofiarą przemocy psychicznej.
Dziecko ofiarą przemocy
Stosunkowo często występującym zjawiskiem jest przemoc psychiczna wobec dzieci. Jak wynika z badania przeprowadzonego w 2007 roku przez TNS OBOP, także na zlecenie resortu pracy, 14 proc. Polaków żyło w gospodarstwie domowym, w którym ofiarą przemocy było dziecko i najczęściej (tak zadeklarowało 10 proc. badanych) była to przemoc emocjonalna.
Przemoc psychiczną wobec dzieci określa się bowiem mianem przemocy emocjonalnej. W tym wypadku chodzi o celowe, niezawierające aktów przemocy fizycznej, zachowania dorosłych wobec dzieci, prowadzące do obniżenia możliwości prawidłowego rozwoju dziecka. Jak wskazują autorzy poradnika przygotowanego przez Fundację Dzieci Niczyje, Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej oraz Krajowe Centrum Kompetencji, przemoc emocjonalna to powtarzające się poniżanie, upokarzanie i ośmieszanie dziecka, a także wciąganie dziecka w konflikt osób dorosłych, manipulowanie nim, brak odpowiedniego wsparcia, uwagi i miłości oraz stawianie dziecku wymagań i oczekiwań, którym nie jest ono w stanie sprostać.
Do rodzajów przemocy psychicznej wobec najmłodszych zalicza się zatem odrzucenie emocjonalne lub wprost przeciwnie – chorobliwą nadopiekuńczość oraz nadmierne oczekiwania wobec dziecka czy deprecjonowanie jego osiągnięć. W efekcie przemoc emocjonalna może przybrać formę straszenia i grożenia oraz wyszydzania, upokarzania i poniżania.
Dziecko doświadczające psychicznego maltretowania doznaje równie poważnych uszczerbków na zdrowiu, jak w przypadku maltretowania fizycznego. Wyrasta często na niezdecydowanego, zagubionego, zamkniętego w sobie i pełnego wewnętrznych sprzeczności dorosłego człowieka.
Przemocy dokonywanej na dzieciach nie można zamknąć w kręgu rodzinnym. Najmłodsi mogą jej doświadczać również poza domem – między innymi w szkole.
Gdzie szukać pomocy?
Przemoc psychiczna stanowi równie silne zagrożenie dla zdrowia drugiej osoby, jak przemoc fizyczna i może stanowić przestępstwo. Zgodnie z Kodeksem karnym (art. 207), znęcanie się psychiczne nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy, albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności. Sprawę taką należy zgłosić na policję lub do prokuratury.
Jeśli przemoc dotyczy rodziny, wsparcie może zapewnić także Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”, które prowadzi całodobową infolinię, gdzie można uzyskać pomoc merytoryczną, psychologiczną i prawną. Pracownik „Niebieskiej linii” może także przeprowadzić interwencję w domu, gdzie obecna jest przemoc i powiadomić o sprawie odpowiednie służby.
W rozwiązaniu problemu może pomóc również pracownik socjalny z ośrodka pomocy społecznej lub specjalny Zespół Interdyscyplinarny, powoływany przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta.
Ostrzegamy.online