Gry zawierające przemoc i ich negatywny wpływ na rozwój dzieci [WYWIAD]

Wzmożone granie w gry, w których występuje przemoc, jest jednym z czynników powodujących rozwój agresywnych zachowań wśród dzieci i młodzieży – podkreśla w rozmowie z Ostrzegamy.online psycholog Ilona Szymanowska z Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Radomsku.

 

Ostrzegamy.online: Jakie symptomy mogą wskazywać na to, że gry wykształciły w dziecku negatywne zachowania?

Ilona Szymanowska: Zacznę od sygnałów, które alarmują nas, że nasze dziecko może popadać w uzależnienie od gier. Na początku zauważamy różnicę w jego zachowaniu – np. korzystanie z komputera wzbudza silne uczucia, jak euforia, zadowolenie, satysfakcja, natomiast kiedy brak jest do niego dostępu, pojawia się irytacja, niepokój i frustracja. Zaabsorbowanie internetem czy zaangażowanie w prowadzone gry nie kończy się z chwilą wyłączenia komputera – dziecko może wręcz obsesyjnie wracać myślami do prowadzonych w świecie wirtualnym rozgrywek. Warto obserwować na czym skupia się tematyka rozmów, zwłaszcza z młodszym dzieckiem: czy porusza ono tematy związane ze światem realnym czy wciąż opowiada o rzeczywistości wirtualnej i tylko się nią fascynuje.

 

Ostrzegamy.online: Jak odbija się to na życiu codziennym dziecka?

I.S. – Symptomami szkodliwego korzystania z komputera może być zaniedbywanie codziennych obowiązków, popadanie w konflikty z najbliższymi, bagatelizowanie przez dziecko swojego problemu, pomniejszanie znaczenia czasu spędzanego przy komputerze. Mimo długich godzin przy urządzeniu i pomimo obietnic, że nie będzie się z niego korzystało.

Z bardzo niebezpieczną sytuacją mamy do czynienia, gdy komputer staje się remedium na stres, napięcie czy też zaczyna być ucieczką od codziennych problemów.

 

Ostrzegamy.online: Do czego mogą doprowadzić takie zachowania?

I.S. – Niesie to ryzyko wystąpienia kolejnych trudności: zaniedbywania nauki i porażek edukacyjnych w związku z tym, problemów w relacjach z bliskimi oraz z rówieśnikami; odrzucenia, osamotnienia, niepewności w kontaktach z innymi, co czasem prowadzi do silnych lęków, zwanych fobiami społecznymi (niestety zdobywanie kolejnych umiejętności w świecie gier jest odwrotnie proporcjonalne do nabywania umiejętności interpersonalnych). Pojawiają się też depresje, związane z powrotami z wirtualnego świata, utrata zdolności cieszenia się rzeczywistością i znajdowania upodobania w innych aktywnościach poza komputerem. Często występuje utrata motywacji do podejmowania zadań w świecie realnym, poczucie bezradności, braku własnej wartości, silne przygnębienie oraz zaburzenia koncentracji podczas zajęć poza grami, np. w trakcie nauki.

 

Ostrzegamy.online: Jak bardzo podatny jest umysł dziecka na wpływ bodźców zewnętrznych?

I.S. – Psychika dziecka nie jest jeszcze w pełni ukształtowana, a dodatkowo jest bardzo chłonna i wrażliwa na nadmiar bodźców płynących z otoczenia. Łatwiej o przeciążenie układu nerwowego nadmiarem stymulacji z wykorzystaniem wielu kanałów zmysłowych (z czym mamy do czynienia w nowoczesnych grach komputerowych), której dziecko nie jest jeszcze po prostu w stanie udźwignąć. Dodatkowo psychika dziecka nie jest jeszcze dojrzała ani tak odporna na stres i trudne obrazy czy sytuacje, jak psychika dorosłego. Sami często zapamiętujemy na całe życie jakiś straszny obraz z dzieciństwa, nazywając go potocznie naszą „traumą”. Mamy na myśli ogromne wrażenie i uraz, jaki prawdopodobnie wywołała tamta sytuacja z dzieciństwa, gdy nasze doświadczenie życiowe i repertuar uświadomionych środków zaradczych były jeszcze zbyt ograniczone, aby efektywnie sobie z tym problemem poradzić. Nie byliśmy na coś przygotowani, gdy czegoś wystraszyliśmy się nadmiernie.

 

Ostrzegamy.online: Jakich konsekwencji może doświadczyć dziecko na skutek styczności z przemocą i nieodpowiednimi treściami w grach?

I.S. – Ważna jest kontrola nad dostosowaniem treści gier do wieku odbiorców. Dziecko może mieć trudność w odróżnieniu fikcji od rzeczywistości, nie zna przecież jeszcze całego świata. Nie wie, czy dane wydarzenie jest prawdopodobne w świecie realnym, dlatego rzeczywistość wirtualna może błędnie kształtować jego obraz świata i akceptowanych społecznie zachowań. Oprócz tego, w przypadku gier komputerowych mamy do czynienia z bardzo silnymi mechanizmami prowadzącymi do zagłębienia w świecie wirtualnym, które potrafią „wplątać” w pułapkę nawet dorosłego człowieka z dojrzałą psychiką. Bardzo silnie doświadczamy tzw. immersji („zanurzenia”) w świat gier, poczucia, że jesteśmy wewnątrz tamtego świata, a nie świata realnego, nieco podobnego jak przy czytaniu zajmującej lektury czy byciu pochłoniętym słuchaniem dobrej muzyki, jednak dużo bardziej niebezpiecznego.

 

Ostrzegamy.online: Dlaczego to „odpłynięcie” w rzeczywistość wirtualną jest takie groźne?

I.S. – Dlatego, że dodatkowo podczas grania w gry doświadczamy utraty poczucia czasu, a oferowane nam bodźce zmysłowe są bardzo różnorodne, w porównaniu np. z tradycyjną książką czy muzyką. W komputerze nie tylko oglądamy fabułę stworzoną przez reżysera, jak w kinie, ale mamy możliwość niejako sami stać się reżyserami akcji, obrazy w grze stworzone są specjalnie dla nas, możemy wpływać na rozwój wypadków w dowolnym zakresie, mamy ogromną przestrzeń i możliwości, najczęściej dużo bardziej atrakcyjne niż w świecie rzeczywistym (np. zawsze dostajemy drugą szansę, często śmierć wcale nas nie pokonuje,  przyjemność i ulgę, jaką daje oderwanie się od codzienności można wielokrotnie powtarzać, jednym kliknięciem przenosimy się do wspaniałych krajobrazów, które też możemy sami kreować). Dlatego aktywność komputerowa może być tak wciągająca i bardzo szybko doprowadzić nas do utraty kontroli.

 

Ostrzegamy.online: Jaki wpływ na kształtowanie dziecka mają gry, z którymi się styka?

I.S. – Nadużywanie komputera jest szkodliwe dla mózgu, jako że taka aktywność jest niezgodna z naturą tego organu. Mózg staje się coraz mniej sprawny w realnym życiu. Zadania, z jakimi musimy się uporać w trakcie zajmującej gry, powodują postawienie naszego organizmu w stan pełnej gotowości – tak jak w przypadku odczuwania stresu w realnym życiu, tak i tutaj dochodzi do mobilizacji energii w organizmie, serce bije szybciej, mięśnie napinają się i kurczą, produkujemy więcej potu. Organizm potrzebuje zredukowania powstałego napięcia przez ruch i aktywność fizyczną, ona jednak nie następuje (co najwyżej poruszamy dłonią i nadgarstkiem, trzymając myszkę). W związku z tym napięcie pozostaje w ciele, umiejscawia się w jakimś organie, np. układzie sercowo-naczyniowym, i powoduje nadmierną potliwość czy kołatanie serca, a nierzadko również prowadzi do chorób somatycznych.

Dla prawidłowego rozwoju mózgu niezbędne jest również nawiązywanie relacji z innymi ludźmi, a przesiadując przed komputerem, dziecko, ale również człowiek dorosły, osłabia swoje zdolności kontaktowania się i komunikowania z innymi, oducza rozmawiania, a nawet śmiania się, kochania czy kłócenia z prawdziwymi ludźmi. Oprócz tego zasypywanie umysłu bodźcami, które szybko się zmieniają, skutkuje tym, że umysł oducza się stopniowego budowania myśli, można również zaobserwować słabnięcie zdolności pamięciowych i umiejętności dostrzegania powiązań w przypadku bardziej skomplikowanych zależności.

 

Ostrzegamy.online: Czy przemoc zawarta w grach może prowadzić do agresywnych zachowań w rzeczywistości?

I.S. – Wspominałam już o potrzebie dostosowania rodzaju/treści gier do wieku dziecka, jako że zwłaszcza młodsze dzieci najskuteczniej uczą się przez obserwację, a trudności związane z zacieraniem się granic między światem realnym a wirtualnym mogą prowadzić do naśladowania wykorzystywanych w grach sposobów rozwiązywania problemów, w tym tych przemocowych, w prawdziwym życiu. Dzieci nabywają szkodliwych i bardzo niewłaściwych wzorców zachowań. Mogą także nie być w pełni świadome, że agresywne zachowania tak często spotykane w grach, nie są właściwymi metodami rozwiązywania konfliktów, że wyrządzają krzywdę drugiemu człowiekowi (w grach najczęściej otrzymuje się nowe siły i drugie „życie”, a więc nie są zobrazowane prawdziwe konsekwencje działań przemocowych). Dochodzi również do oswojenia dziecka z przemocą, uniewrażliwienia na jej destrukcyjność.

 

Ostrzegamy.online: Kto szczególnie jest narażony na negatywny wpływ gier?

I.S. – Baczną uwagę należy zwrócić na te dzieci, które w realnym świecie są lękliwe, mają trudności w nawiązywaniu kontaktów oraz postrzegają siebie jako niewiele warte. W świecie fikcji panują nad otoczeniem i świetnie radzą sobie z niepowodzeniami. Gra może choć na krótko zredukować lęk i poprawić samopoczucie, a ponieważ dzieje się to właśnie przez niedługi czas, wykształca się u nich silna potrzeba powtarzania czynności, dlatego szybko dochodzi do uzależnienia.

 

Ostrzegamy.online: To właśnie przez samopoczucie chcemy „przechodzić” do wirtualnego świata?

I.S. – Bardzo kuszącą jest perspektywa zmieniania się za pomocą kilku prostych kliknięć w Supermana posiadającego moc i pewność siebie, podczas gdy w rzeczywistych relacjach z ludźmi jestem niepewny, może nawet osamotniony, trzymam się na uboczu. Sięganie do gier wzmacnia także odczuwanie rosnącej atrakcyjności czynności w nich podejmowanych (mam poczucie sprawczości, dokonywania niezwykłych rzeczy), w odróżnieniu od moich zajęć w „realu”.

 

Ostrzegamy.online: Co zrobić w sytuacji, gdy dziecko uzależni się od gier, w których przoduje agresja?

I.S. – Radziłabym jak najszybciej udać się po pomoc do specjalisty, nie lekceważyć wspominanych przeze mnie na początku symptomów ostrzegawczych, które mogą wskazywać na uzależnienie dziecka od komputera czy bycie na drodze do niego. Charakterystyczne są zwłaszcza zachowania agresywne, czy w każdym razie nietypowe dla naszego dziecka, pojawiające się po odebraniu mu możliwości korzystania z komputera, smartfonu czy tableta (przypominające tzw. objawy odstawienne w przypadku uzależnień od substancji psychoaktywnych). Jeśli je dostrzegamy, nie bagatelizujmy problemu, zasięgnijmy opinii psychologa, spróbujmy ograniczać czas grania w gry, a aktywność dziecka przekierować w innego rodzaju atrakcyjne dla niego i rozwijające zajęcia. Pomóżmy mu docenić wartość własnej osoby i nawiązać satysfakcjonujące relacje interpersonalne w „realu”.

 

Rozmawiała Marta Klimczak.

 

Ilona Szymanowska – absolwentka psychologii na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach, Studium Socjoterapii i Psychoterapii Młodzieży w Krakowskim Centrum Psychodynamicznym oraz szkoleń w zakresie terapii poznawczo-behawioralnej dzieci i młodzieży. Pracuje jako psycholog w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej, w Ośrodku Pomocy Społecznej oraz w szkołach i przedszkolach.

 

***

Ogólnoeuropejski system klasyfikacji gier (PEGI) stworzył legendę symboli, które są umieszczane na opakowaniach gier komputerowych. Dzięki temu rodzice będą mogli uniknąć zakupu gier zawierających nieodpowiednie dla dzieci treści.

 

W bazie danych PEGI można uzyskać informację na temat danej gry. Po wejściu na [stronę] pegi.info.pl, należy wpisać nazwę, po czym pojawi się klasyfikacja oraz próg wiekowy.

 

Marta Klimczak/Ostrzegamy.online